کلینیک تخصصی کاردرمانی و گفتاردرمانی نیک
اختلال یادگیری خواندن؛ نشانه ها، تشخیص و روش های درمان
توانایی خواندن از مهارتهای اساسی زندگی است و پایهی موفقیت تحصیلی و ارتباطی در جامعه محسوب میشود. با این حال، برخی از کودکان با وجود هوش طبیعی، در یادگیری خواندن با دشواری روبهرو هستند. این چالش ممکن است نشانهای از اختلال یادگیری خواندن یا همان «دیسلکسی» باشد. در مقاله های قبلی در مورد دو نوع دیگر اختلال یادگیری یعنی اختلال یادگیری ریاضی و اختلال یادگیری نوشتن توضیح داده شد حال در این مقاله می خواهیم به صورت علمی اما قابلدرک برای خانوادهها توضیح دهیم که اختلال یادگیری خواندن چیست، چه علائمی دارد، چگونه تشخیص داده میشود و چرا گفتاردرمانی و کاردرمانی بهترین درمان اختلال یادگیری خواندن به شمار میرود.
اختلال یادگیری خواندن چیست؟
اختلال یادگیری خواندن نوعی اختلال در فرایند پردازش و درک صداها، حروف و کلمات است که باعث میشود فرد نتواند به شکل طبیعی و روان بخواند، حروف را تشخیص دهد یا صداها را بهدرستی به حروف تبدیل کند. نام علمی این مشکل «دیسلکسی» (Dyslexia) است.
کودک یا نوجوان مبتلا به این اختلال معمولاً از نظر هوش، بینایی یا شنوایی طبیعی است، اما در رمزگشایی از کلمات و درک متن ضعف دارد. بنابراین، مشکل او ناشی از تنبلی یا بیانگیزگی نیست، بلکه مربوط به ضعف در توانایی های مغزی در درک و پردازش اطلاعات است.
پژوهشها نشان میدهند حدود ۵ تا ۱۰ درصد از دانشآموزان درجاتی از اختلال یادگیری خواندن دارند. هرچه تشخیص زودتر انجام شود، درمان مؤثرتر خواهد بود.
علل بروز اختلال یادگیری خواندن:
دلایل ایجاد این اختلال معمولاً ترکیبی از عوامل ژنتیکی، عصبی و محیطی است. در ادامه به مهمترین علل اشاره میکنیم:
- عوامل ژنتیکی: در بسیاری از خانوادهها، یکی از والدین یا بستگان نیز در کودکی دچار نارساخوانی بودهاند. این موضوع نشاندهندهی نقش ژنها در انتقال این ویژگی است.
- عوامل عصبی: تفاوت در ساختار مغزی بخشهایی که مسئول درک زبان و پردازش صدا هستند، یکی از علتهای اصلی دیسلکسی است.
- مشکلات دوران بارداری و تولد: نرسیدن اکسیژن به مغز جنین، زایمان زودرس یا وزن کم هنگام تولد میتواند بر رشد مغزی تأثیر بگذارد.
- عوامل محیطی و آموزشی: کمبود فرصت تمرین خواندن، محیط آموزشی ضعیف یا فقدان حمایت عاطفی نیز ممکن است وضعیت را تشدید کند.
علائم و نشانه های اختلال یادگیری خواندن:
شناخت زودهنگام علائم، کلید موفقیت در درمان است. در ادامه علائم را بر اساس سن کودک بررسی میکنیم:
علائم در سنین پیشدبستانی
- دشواری در یادگیری حروف الفبا و صداهای آنها
- اشتباه در تشخیص کلمات همصدا (مثل «باد» و «داد»)
- تأخیر در حرف زدن یا استفاده از جملات کوتاهتر نسبت به همسالان
- فراموش کردن شعرها یا کلمات آشنا
- ضعف در بازیهای زبانی مثل قافیهسازی
علائم در دوران ابتدایی
- خواندن کند، تکرار اشتباهات و حذف حروف در کلمات
- اشتباه در هجی کردن کلمات ساده
- جا انداختن کلمات و خطوط هنگام خواندن
- بیمیلی به خواندن با صدای بلند در کلاس
- ضعف در درک مطلب متون
- خط ناخوانا و بینظمی در تکالیف نوشتاری
-اشکال در تلفظ حروف و یا حذف برخی از صداها از کلمات مثلا (کردند) را می گویند (کردن)
-جایگزینی یک صدا به جای صدای دیگر مثلا (ششته) به جای شسته
-حذف برخی از کلمات، مثل نخواندن کلمه (مدرسه) در جمله: او به مدرسه رفت
-اشکال در تشخیص تلفظ صداهای به هم نزدیک مثلا حرف (م) با (ن)
-جابجایی برخی از صداها با یکدیگر مثل گفتن (ترهان) به جای (تهران)
-عدم توفق و مکث در پایان جمله
-فراموش کردن صدای حروف
-فراموش کردن کلمات ابتدایی جملاتی که می خواند
-اشکال در تشخیص دیداری کلماتی که ظاهر مشابه دارند مثل (ب) و (پ)
-اشکال در بخش کردن کلمات
-اشکال در ترکیب صداها و حروف و ساختن کلمه
-زیر لبی و بسیار آهسته خواندن
-حذف بخشی از کلمه مثل (می ید) به جای (می گوید)
-تغییر افعال جمله به میل خودش
-آشنا نبودن به زمان افعال مثل عدم تشخیص تفاوت بین (رفت) و (رفته است)
-عدم هماهنگی بین فعل و ضمیر: مثلا خواندن (او به مدرسه رفتیم) به جای (او به مدرسه رفت)
-حدس زدن یک کلمه به کمک کلمات قبل و بعد، بدون خواندن آن کلمه
-تغییر دادن توالی حروف مثل خواندن دور به جای رود
-مکث و توقف زیاد بین تلفظ کلمات
-خواندن با سرعت بسیار کند و یا با سرعت بسیار تند و حذف ناخودآگاه بسیاری از کلمات
-گم کردن کلمات در یک سطر یا گم کردن سطرها
-عدم درک و فهم معنای کلمه
-عدم فهم معنای یک جمله یا یک عبارت
-فهمیدن محتوای متن، اما ناتوانی در پاسخ به پرسش ها
-علاقه و تمایلی به خواندن ندارند
-به زحمت، با صدای کشیده و لحن یکنواخت می خوانند
-هنگام خواندن، به جای این که چشم هایشان را حرکت دهند، سرشان را حرکت می دهند.
علائم در نوجوانان و بزرگسالان
- خواندن کند و خستهکننده
- مشکل در یادگیری زبانهای جدید
- اشتباه در نامگذاری یا تلفظ واژههای پیچیده
- کاهش اعتماد به نفس در موقعیتهای تحصیلی
اگر والدین یا معلمان متوجه چند مورد از این علائم در طول زمان شوند، باید کودک را برای ارزیابی تخصصی نزد متخصص کاردرمانگر ارجاع دهند.
علائم اختلال یادگیری خواندن در کودکان دبستانی:
علائم اختلال یادگیری خواندن در کودکان دبستانی به ویژه کلاس اول، کلاس دوم و کلاس سوم را به صورت کاملا تخصصی در اینجا برای شما فراهم آوردیم تا خیلی راحت تر بتوانید این اختلال را در کودک خود تشخیص دهید:
-اشکال در تلفظ حروف و یا حذف برخی از صداها از کلمات مثلا (کردند) را می گویند (کردن)
-جایگزینی یک صدا به جای صدای دیگر مثلا (ششته) به جای شسته
-حذف برخی از کلمات، مثل نخواندن کلمه (مدرسه) در جمله: او به مدرسه رفت
-اشکال در تشخیص تلفظ صداهای به هم نزدیک مثلا حرف (م) با (ن)
-جابجایی برخی از صداها با یکدیگر مثل گفتن (ترهان) به جای (تهران)
-عدم توفق و مکث در پایان جمله
-فراموش کردن صدای حروف
-فراموش کردن کلمات ابتدایی جملاتی که می خواند
-اشکال در تشخیص دیداری کلماتی که ظاهر مشابه دارند مثل (ب) و (پ)
-اشکال در بخش کردن کلمات
-اشکال در ترکیب صداها و حروف و ساختن کلمه
-زیر لبی و بسیار آهسته خواندن
-حذف بخشی از کلمه مثل (می ید) به جای (می گوید)
-تغییر افعال جمله به میل خودش
-آشنا نبودن به زمان افعال مثل عدم تشخیص تفاوت بین (رفت) و (رفته است)
-عدم هماهنگی بین فعل و ضمیر: مثلا خواندن (او به مدرسه رفتیم) به جای (او به مدرسه رفت)
-حدس زدن یک کلمه به کمک کلمات قبل و بعد، بدون خواندن آن کلمه
-تغییر دادن توالی حروف مثل خواندن دور به جای رود
-مکث و توقف زیاد بین تلفظ کلمات
-خواندن با سرعت بسیار کند و یا با سرعت بسیار تند و حذف ناخودآگاه بسیاری از کلمات
-گم کردن کلمات در یک سطر یا گم کردن سطرها
-عدم درک و فهم معنای کلمه
-عدم فهم معنای یک جمله یا یک عبارت
-فهمیدن محتوای متن، اما ناتوانی در پاسخ به پرسش ها
-علاقه و تمایلی به خواندن ندارند
-به زحمت، با صدای کشیده و لحن یکنواخت می خوانند
-هنگام خواندن، به جای این که چشم هایشان را حرکت دهند، سرشان را حرکت می دهند.
تشخیص اختلال یادگیری خواندن:
تشخیص این اختلال نیازمند ارزیابی دقیق توسط متخصص کاردرمانی است. روند معمول شامل مراحل زیر است:
- گفتوگو با والدین و بررسی سابقه رشد زبانی و تحصیلی کودک
- آزمونهای استاندارد هوش، زبان و خواندن
- ارزیابی مهارتهای توجه، حافظه و پردازش شنیداری و دیداری
- گزارش معلمان از عملکرد کودک در کلاس
- رد سایر مشکلات مانند کمشنوایی، ضعف بینایی یا اختلال نقص توجه
پس از تشخیص، برنامه ای تخصصی برای کودک در نظر گرفته می شود و درمان با کاردرمانی درکی حرکتی و کاردرمانی ذهنی شناختی آغاز میشود تا بیشترین نتیجه در کوتاه ترین زمان ممکن انجام شود.
درمان اختلال یادگیری خواندن:
پرسش رایج والدین این است که درمان اختلال یادگیری خواندن چیست؟
درمان شامل مجموعهای از مداخلات توانبخشی، توانمندسازی عصبی و روانشناختی است. هیچ درمان دارویی مستقیم برای دیسلکسی وجود ندارد، اما روشهای زیر بسیار مؤثر هستند:
1.کاردرمانی حسی حرکتی و کاردرمانی ذهنی شناختی:
مهمترین و اصلی ترین درمان اختلال یادگیری خواندن کاردرمانی می باشد. در کاردرمانی حسی حرکتی و درکی حرکتی با فعالیت ها و تمرین های متفاوت قشر حرکتی مغز را فعال می کنیم و باعث ارتباطات بیشتر بین دو نیمکره مغز می شویم. از طریق تمرین های حرکتی خاصی در کاردرمانی درکی حرکتی توجه و تمرکز را افزایش می دهیم و اختلالات ادراک دیداری و ادراک شنیداری را از بین می بریم. در کنار کاردرمانی حسی حرکتی از کاردرمانی ذهنی و کاردرمانی دست استفاده می کنیم تا مهارت های ذهنی مانند توجه تمرکز، جهت یابی، حافظه دیداری و حافظه شنیداری، حل مسئله و یادگیری در افراد به بالاترین سطح ممکن برسد.
در کودکانی که در تلفظ یا ساختار زبانی دچار ضعف هستند، گفتاردرمانگر با تمرینات شنیداری، آوایی و زبانی به بهبود درک و تولید گفتار کمک میکند که پایهی اصلی مهارت خواندن است.
- تمرینات فونیكس (آموزش رابطهی صدا و حرف)
- یادگیری گامبهگام واژههای پرتکرار
- استفاده از کتابهای ساده و جذاب برای تمرین روزانه
- آموزش مهارت درک مطلب و خلاصهنویسی
- آموزش فردی متناسب با سرعت یادگیری کودک
۳. حمایت روانشناختی:
کودکان مبتلا ممکن است از سرخوردگی و اضطراب تحصیلی رنج ببرند. جلسات مشاوره و رفتاردرمانی میتواند اعتمادبهنفس را تقویت کرده و انگیزهی یادگیری را افزایش دهد.
4. نقش خانواده:
تشویق و حمایت عاطفی از کودک، انجام تمارین کاردرمانی و گفتاردرمانی در خانه، و همکاری والدین با معلمان از عوامل موفقیت در درمان است.
کاردرمانی؛ بهترین درمان اختلال یادگیری خواندن
بسیاری از والدین میپرسند آیا واقعاً کاردرمانی بهترین درمان اختلال یادگیری خواندن است؟
پاسخ کوتاه: بله کاردرمانی یکی از مؤثرترین روشهای بهبود عملکرد خواندن محسوب میشود.
نقش کاردرمانگر در درمان اختلال خواندن
- تقویت مهارتهای ادراک دیداری و ادراک شنیداری: تمرینهایی برای بهبود توجه و حافظه دیداری و تمریناتی برای توجه و حافظه شنیداری
- توسعه مهارتهای اجرایی: آموزش برنامهریزی، سازماندهی تکالیف و کنترل توجه
- بهبود مهارتهای حرکتی ظریف: تقویت مهارت های حسی و حرکتی در دست و انگشتان، تقویت مهارت هماهنگی چشم و دست، تمرین گرفتن صحیح مداد، تنظیم فاصله حروف و بهبود دست خط
- اصلاح محیط یادگیری: تنظیم نور، صندلی مناسب، زمانبندی و حذف عوامل حواسپرتی
- تمرینات یکپارچگی حسی: برای کودکانی که در پردازش حس ها و یا یکپارچگی حس ها مشکل دارند نیاز است.
مزایای کاردرمانی در اختلال یادگیری خواندن:
- بهبود هماهنگی بین مهارتهای بینایی، شنوایی و حرکتی
- افزایش هماهنگی چشم و دست
- افزایش سرعت و دقت خواندن
- تقویت اعتمادبهنفس و احساس موفقیت در کودک
- بهبود عملکرد تحصیلی در سایر درسها
- افزایش استقلال و تمرکز در انجام تکالیف
نکته مهم: کاردرمانی زمانی بهترین اثر را دارد که با همکاری کاردرمانگر، گفتاردرمانگر، معلم و خانواده انجام شود. درمان مداوم و پیوسته معمولاً نتایج پایدارتری به همراه دارد.
نتیجه و خلاصه مقاله:
اختلال یادگیری خواندن یک مشکل رایج اما قابل درمان است. درک این موضوع که کودک شما تنبل نیست بلکه به روش آموزشی متفاوتی نیاز دارد، اولین گام در مسیر موفقیت است.
با تشخیص زودهنگام، آموزش مناسب و همراهی متخصصان، این کودکان میتوانند همانند سایر همسالان خود به موفقیتهای تحصیلی و شغلی برسند.
از میان روشهای درمان، کاردرمانی با تمرکز بر مهارتهای درکی حرکتی و مهارت های ذهنی شناختی به همراه گفتاردرمانی میتواند یکی از مؤثرترین راهکارها برای درمان اختلال یادگیری خواندن باشد.
یادمان باشد که هر کودک منحصر به فرد است؛ با عشق، صبر و حمایت، میتوانیم به او کمک کنیم تا جهان کلمات را بهتر درک کند و از خواندن لذت ببرد
