کاردرمانی ذهنی کلینیک توانبخشی نیک
آنچه در این مقاله می خوانیم:
- کاردرمانی ذهنی چیست؟
- هدف از کاردرمانی ذهنی چیست؟
- چه اختلالاتی نیاز به کاردرمانی ذهنی دارند؟
- چه کودکانی نیاز به کاردرمانی ذهنی دارند؟
- مراحل رشد ذهنی در کودکان چگونه است؟
- انواع توجه و تمرکز چیست؟
- انواع حافظه چیست؟
کاردرمانی ذهنی چیست؟
چرا کاردرمانی ذهنی ضروری و لازم است؟ بخشی از مهارت های ذهنی شناختی در کودکان بر پایه ی ژنتیک است ولی بخش بزرگ دیگر آن از طریق یادگیری حاصل می شود که با توجه به ویژگی نوروپلاستیسیتی سیستم عصبی می توانیم با کاردرمانی ذهنی در کلینیک نیک از طریق آموزش مفاهیم و مهارت های شناختی به کودکان باعث ترمیم و رشد سیستم عصبی آنها می شویم تا کودکان بتوانند مهارت های ذهنی متناسب با سن خود را داشته باشند و به کمک آن رفتار و واکنش مناسبی در محیط های مختلف (خانه ،مدرسه ،محیط های عمومی) از خود نشان دهد.
خدمات کاردرمانی ذهنی در کلینیک نیک:
تقویت و بهبود مهارت های شناختی از جمله:
1.انواع توجه تمرکز(ATTENTION و CONCENTRATION)
2.درک و یادگیری(PERCEPTION و LEARNING)
3.انواع حافظه (فوری ،کوتاه مدت، بلند مدت) (MEMORY)
4.حل مسئله(PROBLEM SOLVING)
5.قضاوت (JUDGEMENT)
6.تصمیم گیری(DECISION MAKING)
7.تفکر انتزاعی(THINKING)
8.اصلاح مشکلات رفتاری(BEHAVIORAL PROBLEMS)
9.تحمل کاری(TOLERANCE)
10.دستورپذیری(ORDERABLE)
11.آموزش مهارت های ذهنی مانند یادگیری و ترسیم اشکال ،اعداد و حروف مختلف، یادگیری اسم حیوانات ،میوه ها و اشیا
12.شناخت بهتر اندام ها و اعضای مختلف بدن (BODY IMAGE و BODY AWARENESS)
13.درک بهتر تفکرات و حالات دیگران در موقیعت های متفاوت و بهتر ارتباط برقرار کردن با دیگران
مراجعانی که نیاز به کاردرمانی ذهنی دارد:
*اختلالات طیف اوتیسم:
در کاردرمانی ذهنی کلینیک نیک در غرب تهران برای کودکان مبتلا به اوتیسم در ابتدا روی افزایش ارتباط چشمی، دستورپذیری ،تحمل کاری و کاهش رفتارهای کلیشه ای کار می شود و بعد از آن انواع توجه مانند توجه انتخابی ،انتقال توجه ،توجه شنیداری و دیداری تقویت می شود که به دنبال اینها آموزش های داده شده به کودک در سیستم عصبی او درک شود و اطلاعات در حافظه کوتاه مدت و با تکرار و تمرین در حافظه بلند مدت ذخیره می شود و یادگیری رخ می دهد و به همین ترتیب انواع مهارت های ذهنی مانند توجه تمرکز ،حافظه ،حل مسئله و … رشد می کنند.
*بیش فعالی و نقص توجه و تمرکز:
در کاردرمانی ذهنی برای کودکان بیشفعال بیشتر روی افزایش تحمل و دستورپذیری و همینطور روی تقویت انواع توجه مانند توجه پایدار و انواع حافظه کار می شود تا کودک هم میزان تحرک و بیش فعالی اش کم شود و هم نقص توجه اش کاهش پیدا کند که به دنبال آن بتواند تمرکز کند و مطالب آموزشی را یاد بگیرد و در حافظه خود ذخیره کند.
*اختلالات یادگیری:
در کاردرمانی ذهنی برای کودکانی که اختلالات نوشتن ،خواندن و یا ریاضیات دارند روی مهارت های توجه و تمرکز مانند توجه همزمان روی دو کار (انجام دادن دو کار به صورت همزمان) و توجه پایدار ،حافظه کوتاه مدت و بلند مدت و درک درست و یادگیری اصولی مطالب آموزشی کار می شود و همزمان با کاردرمانی دست روی مهارت های دست مانند نوشتن ،قیچی کردن و … کار می شود.
*اختلالات ژنتیکی مانند سندروم داون:
کاردرمانی ذهنی برای کودکانی که اختلال ژنتیکی دارند باعث می شود مهارت های ذهنی شناختی را متناسب با سنشان کسب کنند تا تاخیر ذهنی در آنها به حداقل برسد.
*کم توان ذهنی:
در کاردرمانی ذهنی برای کودکان کم توان ذهنی، تمام مهارت های ذهنی شناختی از پایه آموزش داده می شود تا سیستم عصبی آنها رشد کند و به دنبال آن تاخیر ذهنی در این کودکان کاهش یابد. با این تغییرات این کودکان می توانند در زندگی روزمره به درستی تصمیم بگیرند و مسائل و مشکلات خود را حل کنند.
*اختلالات جسمی مانند فلج مغزی:
کودکانی که دچار بیماری جسمی هستند معمولا نسبت به همسالان خود از مهارت های ذهنی ضعیف تری برخوردارند که در کاردرمانی ذهنی تلاش می شود تمام مهارت های ذهنی در این کودکان ارتقا پیدا کنند و به بالاترین سطح ممکن برسند.
*تاخیر ذهنی حرکتی:
این کودکان هم معمولا از دو ماه تا چند ماه نسبت به همسالان خود تاخیر دارند که در کاردرمانی ذهنی این تاخیر برطرف می شود تا این کودکان مانند همسالان خود در تست سنجش ورود به مدرسه قبول شوند و به موقع وارد مدرسه شوند.
*اختلال پردازش حسی و اختلال یکپارچگی حسی:
معمولا این کودکان به دلیل اختلالات حسی دچار مشکلات حرکتی و ذهنی می شوند که تمام این مشکلات حسی با کاردرمانی حسی حرکتی و کاردرمانی ذهنی برطرف می شوند.
مراحل رشد ذهنی شناختی در کودکان:
از دیدگاه کاردرمانی ذهنی رشد ذهن و شناخت در کودکان چهار مرحله است:
-دوره حسی حرکتی(صفر تا دو سالگی):
در این دوره ذهن کودکان با کمک دست و دهان،گوش و چشم و سایر اندام های حسی حرکتی او به کار می افتد و کودک از طریق حواس هفت گانه و حرکاتی که انجام می دهد خود و جهان اطراف خود را کشف و شناسایی می کند.کارهایی مانند مکیدن سینه مادر، نگاه کردن به رنگ ها و اشیای نورانی ، گوش دادن به صدای مادر و صدای دیگران و همینطور صدای محیط اطراف ، احساس کردن دست ها و بازوهای مادر وقتی در آغوش گرفته می شود و نوازش می شود و دیگر تجارب حسی و حرکتی باعث می شود کودک نسبت به خود و محیط اطرافش آگاهی پیدا کند.دنیای نوزاد مملو از صدا ، نور،گرما،سرما،گرسنگی و سیری است هنوز نه چیزی هست نه فضایی نه زمانی و نه قاعده و اصولی وجود دارد که اشیا را به هم مرتبط سازد.در این دوره کودک هنوز نمی تواند اشیایی که در اطرافش هست را از خود جدا بداند که به همین دلیل می گوییم کودک خود مرکزبین است.تقریبا تا قبل از 10 ماهگی اشیا پیرامون او، برای او حالت دائمی ندارند یعنی اگر سکه ای را به کودک نشان دهید و سپس جلوی او سکه را زیر پتو پنهان کنید کودک نمی تواند آن را پیدا کند و فکر می کند دیگر سکه وجود ندارد ولی تقریبا از یک سالگی به بعد کودک به وجود دائمی اشیا پی می برد و شروع به گشتن می کند و سکه را از زیر پتو بیرون می آورد و یا وقتی کودک مادر و یا پدر خود را نمی بیند فکر می کند آنها دیگر وجود ندارند در واقع کودک بعد از یک سالگی متوجه می شود اگر چیزی دور از دسترس او یا خارج از محدوده حواس او باشد باز هم وجود دارد.کودک در این دوره فکر نمی کند در واقع تفکر کودک زمانی آغاز می شود که زبان را به کار می گیرد و از زبان استفاده می کند.
کودک تا قبل شش ماهگی معمولا از دست و دهان برای شناخت و کشف اشیا استفاده می کند، اشیا را روی میزمی کوبد، صداهای اطراف را با چشم دنبال می کند،بدون صدا لبخند می زند و ناراحتی خود را با گریه بیان می کند.
کودک قبل یک سالگی به شنیدن اسم خودش پاسخ می دهد، اسم اعضای خانواده را تشخیص می دهد،اشیا را به بیرون جعبه می ریزد،وابستگی خاصی به مادر دارد و اضطراب جدایی دارد و دست ها را بالا می برد تا اشیا را بگیرد.
کودک یک ساله تا هجده ماه نحوه کار اشیا و عملکرد اشیا را تا حدودی می فهمد،نام اعضای بزرگ بدن را تشخیص می دهد، از والدین جدا می شود و اسباب بازی هایش را با والدین تقسیم می کند.
کودک هجده ماه تا دو ساله از اشیا مناسب با عملکرد آنها استفاده می کند،از بازی های انفرادی مثل رنگ آمیزی و لگو لذت می برد،در بازی های موازی شرکت می کند،حالت های احساسی مختلف مانند گریه خنده و اخم را درک می کند.
-دوره پیش عملیاتی(دو تا شش سالگی):
در این دوره کودک این توانایی را به دست می آورد که اشیا و وقایع را از حواس و کارهای خود جدا بداند.یعنی جهان کودک دیگر محدود به زمان حال نیست،در واقع هم بود و نبود اشیا و هم حال،گذشته و آینده را می فهمد.مثلا او می تواند به یاد آورد دیروز عمویش را دیده یا فردا قرار است پدرش برای او توپ بخرد. در این دوره کودک از نمادهای مختلف همراه با رشد زبانی استفاده می کند.مثلا یک کودک سه ساله یک تکه چوب را به عنوان یک اسب تلقی می کند و بر آن سوار می شود انگار که اسب سواری می کند که به این بازی،بازی نمایشی گوییم یا اینکه از یک جعبه کوچک به عنوان ماشین استفاده می کند و با آن بازی می کند یا نقش پدر مادر را برای عروسک خود بازی می کند به آنها غذا می دهد و از آنها مراقبت می کند.در این سن نقاشی کشیدن شروع می شود البته مداد را با همه انگشتان و کف دست می گیرند و شروع به خط خطی کردن می کنند و بعد خطوط افقی و عمودی می کشند.کودکان در سه سالگی دایره،در چهار سالگی مربع و در پنج سالگی مثلث می کشند.در این دوره معمولا تخیل و تصورات ذهنی زیادی در کودکان دیده می شود چون کودکان در این دوره هنوز دچار خودمرکزبینی هستند و تصور می کنند رویاها و تخیلات آنها در واقیعت وجود دارند و معمولا کودکان در اواخر این دوره متوجه می شوند جهان ذهنی و جهان واقعی اطراف آنها از همدیگر جدا هستند که این تخیلات بعد از شش سالگی فروکش می کنند و تمام می شوند. در این دوره کودک هنوز قواعد و عملیات ذهنی را کامل متوجه نمی شود و درک نمی کند وقتی شکل ماده ای تغییر کند مقدار آن تغییر نمی کند مثلا اگر آب لیوانی باریک و بلند را داخل لیوان کوتاه و پهن خالی کنیم،کودک متوجه نمی شود که در مقدار آب تغییری ایجاد نشده بلکه فکر می کند آب داخل لیوان پهن و کوتاه از لیوان باریک و بلند کمتر است.از دیگر ویژگی های دوره پیش عملیاتی خود محوری است یعنی کودکان از دیدگاه ها و افکارهای دیگران بی خبرند و فکر می کنند دیگران هم دقیقا مثل آنها فکر می کنند و درک دیگران از محیط به همان صورتی است که آنها محیط را درک می کنند.
-دوره عملیات عینی(هفت تا دوازده سالگی):
این دوره که همزمان با دوره ی دبستان است،کودک بر اساس وقایع و اتفاقاتی که به صورت عینی دیده یا لمس کرده است نتیجه گیری می کند.در این مرحله افکار کودک هنوز به مسائل و وقایعی که عینی هستند محدود می شوند.در اواخر شش سالگی با کمک علائم و نشانه ها می تواند امور مختلف را دسته بندی و طبقه بندی کند،خواندن نوشتن و ریاضیات یاد بگیرد.در این دوره کودک قادر به درک نگهداری ذهنی می شود یعنی متوجه می شود علی رغم تغییر شکل ظاهری در چیزی محتوای آن چیز ثابت می ماند مثل همان لیوان آبی که مثال زدیم.در پایان شش سالگی کودک می تواند درخت ها را در یک گروه،ماشین ها را در یک گروه و حیوانات را در یک گروه دسته بندی می کند.کودکان تا قبل از شش سالگی باید بتوانند از یک تا ده بشمارند.
-دوره عملیات انتزاعی (دوازده سالگی به بعد):
در این مرحله تفکرات نوجوان از واقیعات عینی و محسوس فاصله می گیرد و به صورت انتزاعی در می آید و نوجوان علی رغم دوره های قبلی می تواند به تفکرات خودش بیاندیشد و به مسائل فرضی یا مربوط به آینده و همینطور مسائل اعتقادی علاقه مند می شود.آرمان ها و اهدافی برای خود و آینده اش می سازد.او اکنون می تواند در مقابل افکار و اظهار نظرهایی که مغایر با واقیعت است مخالفت و استدلال کند.
انواع توجه:
4 نوع توجه داریم:
1.توجه انتخابی 2.توجه پایدار 3.انتقال توجه 4.تقسیم توجه
1.توجه انتخابی:
همه افراد باید بتوانند در هر لحظه به محرک مورد نظر (صدا ،تصویر ،لمس ،حرکت ،بو و طعم) در محیط اطراف خود به طور موثر توجه کنند و محرک های اضافی که در محیط هستند را حذف کنند و به آنها توجه نکنند. به این نوع توجه که خود فرد انتخاب می کند در هر لحظه به چه چیزی توجه کند ،توجه انتخابی گویند. اختلال در این نوع توجه هم در کودکان و هم در بزرگسالان دیده می شود که می توان آن را با کاردرمانی ذهنی درمان کرد.
2.توجه پایدار:
به حفظ توجه روی هر فعالیتی (حرکتی ،ذهنی یا هر دو همزمان) به صورت طولانی مدت و مستمر،توجه پایدار گویند. همه ی کودکان و بزرگسالان اول باید از توجه انتخابی خوبی برخوردار باشند تا بتوانند روی فعالیتی که نیاز است توجه کنند و در ادامه از توجه پایدار خوبی برخوردار باشند تا روی همان فعالیت توجه خود را به مدت طولانی حفظ کنند. اختلال در این نوع توجه هم در کودکان و هم در بزرگسالان دیده می شود که آن را با کاردرمانی ذهنی در کلینیک نیک درمان کرد.
3.انتقال توجه:
همه کودکان و بزرگسالان باید بتوانند در هر لحظه که نیاز باشد توجه خود را از فعالیتی به فعالیت دیگر منتقل کنند که به این توانایی انتقال توجه گویند. مثلا زمانی که در حال درس خواندن هستیم موبایل ما زنگ می خورد توجه خود را از روی درس خواندن به موبایل منتقل می کنیم و وقتی تماس را قطع کنیم دوباره توجه خود را به درس خواندن منتقل می کنیم. اختلال در این نوع توجه هم در کودکان و هم بزرگسالان دیده می شود که می توان آن را با کاردرمانی ذهنی درمان کرد.
4.تقسیم توجه:
به زمانی گفته می شود که دو فعالیت را همزمان با هم انجام می دهیم یا به عبارتی دیگر توجه خود را روی دو فعالیت تقسیم می کنیم. مثلا زمانی که کودکان در کلاس همزمان متنی که معلم می خواند را گوش می دهند و دیکته می نویسند یا بزرگسالان همزمان با آشپزی کردن با موبایل هم صحبت می کنند. اختلال در این نوع توجه هم در کودکان و هم بزرگسالان دیده می شود که می توان آن را با کاردرمانی ذهنی در کلینیک نیک درمان کرد.
انواع حافظه:
3 نوع حافظه داریم:
1.حافظه فوری (حسی) 2.حافظه کوتاه مدت 3.حافظه بلند مدت
1.حافظه فوری:
تمام اطلاعات محیط اطراف، توسط گیرنده های حسی گرفته می شوند و در حافظه فوری یا حسی به مدت چند دهم ثانیه تا چند ثانیه ذخیره می شوند و فقط بخش کوچکی از اطلاعات گرفته شده از محیط وارد حافظه کوتاه مدت می شوند. ما فقط به اطلاعاتی که وارد حافظه کوتاه مدت می شوند واقف و آگاه هستیم.
2.حافظه کوتاه مدت:
اطلاعات موجود در حافظه کوتاه مدت اطلاعاتی هستند که ما به آنها آگاه هستیم و به آسانی در دسترس ما قرار می گیرند. از این حافظه به عنوان پایه ای برای تصمیم گیری یا انجام کارها در زمان های معادل چند ثانیه یا کمتر استفاده می شود. اگر این اطلاعات با تمرین کردن تکرار نشود بعد از 20 ثانیه فراموش خواهد شد.
3.حافظه بلند مدت:
یک انبار بزرگ اطلاعات است که محل نگهداری تمام اطلاعاتی است که عموما می توانند در دسترس آگاهی ما قرار گیرند. حجم حافظه بلند مدت نامحدود است و هر زمان که به اطلاعات نیاز داشته باشیم اطلاعات از حافظه بلند مدت به حافظه کوتاه مدت بازیابی می شوند تا ما بتوانیم از آنها برای انجام کارهای جاری استفاده کنیم.
به طور کلی اطلاعات در مرحله اول توسط گیرنده های حسی گرفته می شوند و به رمز تبدیل می شوند و این رمزها به حافظه کوتاه مدت وارد می شوند و در مرحله دوم با تمرین و تکرار در حافظه بلند مدت ذخیره می شوند و در مرحله سوم هر موقع که نیاز به بازیابی و به خاطر آوردن اطلاعات داشته باشیم از حافظه بلند مدت به حافظه کوتاه مدت منتقل می شوند.
حافظه کاری (working memory) چیست؟
یک نوع سیستم ذهنی شناختی می باشد که اطلاعات محدودی را در خود ذخیره می کند تا زمانی که ما با یک اتفاق جدید (یادگیری مهارت جدید) یا چالشی روبرو می شویم بتوانیم از اطلاعات قبلی خود استفاده کنیم و اطلاعات قبلی را در کنار اطلاعات جدیدی که به دست می آوریم قرار دهیم. این توانایی به ما کمک می کند تا به درستی تصمیم گیری کنیم و در هر لحظه حل مسئله داشته باشیم.
در هر کدام از انواع حافظه ممکن است اختلال به وجود بیاید که با کاردرمانی ذهنی در کلینیک نیک قابل درمان است.
چه کودکانی با چه بیماری هایی دچار نقص در انواع توجه و انواع حافظه می شوند؟
*اختلالات طیف اوتیسم و اختلالات مربوط به پردازش حسی و یکپارچگی حسی
*بیبی دیجیتال (کودکانی که زمان طولانی جلوی تلویزیون ،موبایل ، تبلت و … بودند)
*اختلال بیش فعالی و نقص توجه تمرکز
*اختلالات جسمی حرکتی و تاخیرهای ذهنی حرکتی
*اختلالات ژنتیکی مانند سندروم داون
*کم توان ذهنی و پایین بودن بهره هوشی
*اختلالات یادگیری (خواندن ،نوشتن و ریاضیات)
1 نظر
خیلی مطالب آموزنده و مفید بود ممنون