preloader

آنچه در این مقاله می خوانیم:

یکپارچگی حسی چیست؟

یکپارچگی حسی (sensory integration) دارای 3 جز می باشد: اولین جز آن رشد طبیعی و عملکرد صحیح یکپارچگی حسی در سیستم عصبی می باشد. جز دوم اختلال در عملکرد یکپارچگی حسی و علائم آن است و جز سوم روش درمانی با تکنیک های یکپارچگی حسی در کاردرمانی می باشد.

یکپارچگی حسی فرایندی عصب شناختی است که در طی آن مغز اطلاعات حسی مختلف را از گیرنده های حس های تعادلی (وستیبولارvestibular) ،عمقی (proprioceptive) ،لامسه (tactile) ،بینایی (visual) ،شنوایی (auditory) ،بویایی (olfactory) و چشایی (gustatory) از داخل بدن و محیط اطراف دریافت ،پردازش و سازماندهی می کند و این اطلاعات را یکپارچه و تفسیر می کند تا فرد رفتاری صحیح و مطابق با شرایط محیط از خود برزو دهد. در واقع سیستم عصبی اطلاعات مهمی را که نیاز دارد از داخل بدن و محیط اطراف دریافت پردازش و ذخیره می کند و اطلاعات اضافی را که نیاز ندارد حذف می کند که به این عمل سیستم عصبی که بیشتر توسط ساقه مغز ،تالاموس و مخچه انجام می شود ،یکپارچگی حسی گویند. ما از طریق این فرایند می توانیم در هر محیطی و در هر شرایطی مهارت جدیدی را یاد بگیریم و رفتار مناسبی از خود نشان دهیم.

عملکرد صحیح یکپارچگی حسی ،پایه و اساس یادگیری تمام مهارت های حسی ،حرکتی ،ذهنی و گفتار می باشد.

هرم یکپارچگی حسی:

این هرم نشان می دهد که چگونه تعامل بین سیستم های حسی (تعادل ،عمقی ،لامسه ،شنوایی و بینایی) اطلاعات یکپارچه ای را فراهم می کند که رفتارهای پیچیده هدفمند و یادگیری را ایجاد می کنند.

سیستم های تعادلی و عمقی در رشد توانایی هایی مانند پوسچر مناسب ،تعادل ،تون عضلانی ،امنیت جاذبه ای ،حرکت چشم ها در هماهنگی با سر و حرکت بدن شرکت می کنند. این دو در مقابل سیستم لمسی یک پایه مهم برای آگاهی بدنی مناسب ،هماهنگی دو سمت بدن و پراکسی (برنامه ریزی حرکتی) ایجاد می کنند. این مهارتهای حسی حرکتی با هم پایه ی هماهنگی چشم و دست ،مهارت های ادراک بینایی و درگیر شدن در فعالیت هدفمند را ایجاد می کنند. در ترکیب با سیستم شنیداری ،این سیستم ها برای رشد گفتار و زبان همکاری می کنند و پایه ی رفتارهای مورد نیاز یادگیری مانند حفظ سطح مناسب فعالیت ،ثبات عاطفی و نیز توانایی تمرکز و سازماندهی رفتار برای توجه کردن در کلاس را ایجاد می کنند.

تئوری یکپارچگی حسی:

این تئوری تمام سیستم های حسی را به عنوان کمک کننده و موثر در رفتار و یادگیری در نظر می گیرند اما تاکید ویژه ای بر حس های مرتبط با بدن شامل لمس ،وستیبولار و عمقی دارد. مغز بایستی اطلاعات حس عمقی ،لمسی و وستیبولار را در مورد وضعیت و عملکرد بدن دریافت و یکپارچه کند. این اطلاعات حسی جدید با اطلاعات موجود در نقشه حسی بدن که از تجارب حسی و حرکتی قبلی ایجاد شده است چک می شوند تا اطلاعات مغز در مورد بدن به روز شوند. این اطلاعات برای برنامه ریزی حرکتی و اجرای حرکات استفاده می شوند. بازخورد و فیدبک هایی که فرد از حرکات و نتایج موفق دریافت می کند درک پیچیده تری را ایجاد می کنند و توانایی فرد را برای تعامل موثر با محیط افزایش می دهد.

تئوری یکپارچگی حسی بر اساس اصول نوروپلاستی سیتی ساخته شده است. این اصل می گوید تغییرات سلولی، مولکولی و ساختاری در عملکرد عصبی ممکن است و فعالیت های حسی حرکتی معنی دار واسطه ی این تغییرات هستند. مطالعات نشان داده اند که موفقیت های حسی حرکتی بیشتر ،موجب افزایش تراکم و کارایی سیناپس ها در سیستم عصبی می شوند.

هدف اصلی در کاردرمانی حسی حرکتی ،کاردرمانی جسمی ،کاردرمانی ذهنی ،کاردرمانی دست ،کاردرمانی بینایی و گفتاردرمانی ایجاد سیناپس ها و مدارهای عصبی جدید در سیستم عصبی کودکان و بزرگسالان می باشد.

انواع اختلال در یکپارچگی حسی:

(sensory integration disorder)

انواع اختلال در پردازش حسی:

(sensory processing disorder)

1.اختلال  تنظیم سازی حسی:

(sensory modulation dysfunction)

بیش پاسخ دهی حسی یا هایپرسنسی:

(sensory over responsivity)

در این اختلال کودکان نسبت به محرک های حسی واکنش نامناسب و شدیدی نشان می دهند. که رفتار این کودکان به دو شکل است یا از محرک های حسی دور می شوند و فرار می کنند یا می ایستند قشقرق (tantrum) و جیغ و داد می کنند و  رفتارهای پرخاشگرانه از خود نشان می دهند.

کم پاسخ دهی یا هایپوسنسی:

(sensory under responsivity)

در این اختلال کودکان نسبت به محرک های حسی کمتر از حالت عادی واکنش نشان می دهند. که رفتار این کودکان به دو شکل است یا دائما خود را (بسته به نوع اینکه در کدام حس اختلال دارند) تحریک می کنند و یا یک جایی می نشینند و وسیله ای را دستکاری می کنند مثلا با کنترل تلویزیون کانال ها را بالا پایین می کنند.

-جستجوگر حسی: (sensory seeking)

در این اختلال کودکان دائما حس های خود را تحریک می کنند و (با توجه به اینکه کدام های حس های آنها درگیر می باشد) به شدت به دنبال محرک های حسی هستند.

-به صورت مداوم راه می روند ،بپر بپر می کنند و می چرخند. (تحریک حس وستیبولار)

-بپر بپر می کنند یا به دیوار و سطح های مختلف با دست یا پا ضربه می زنند. (تحریک حس عمقی)

-اشیای مختلف را لمس یا دستکاری می کنند ،اشیای لبه دار و تیز یا زبر و نرم را لمس می کنند.(تحریک حس لامسه)

اشیای چرخنده و متحرک یا اشیای نورانی را نگاه می کنند و یا به دنبال نورها هستند(تحریک حس دیداری)

-صداهای مختلف تولید می کنند یا به دنبال صداهای مختلف هستند (تحرکی حس شنیداری)

-اشیا را بو می کنند و مزه می کنند و یا به دنبال بو و مزه های نامتعارف هستند (تحریک حس بویایی و چشایی).

2.اختلال حرکتی مبتنی بر حس:

(sensory based motor disorder)

این اختلال به چند شکل متفاوت در کودکان مشاهده می شود:

*ناامنی ثقلی: (gravitational insecurity)

این اختلال به علت نقص در عملکرد حس وستیبولار در کودکان به وجود می آید. این کودکان نسبت به جاذبه ناامنی دارند و هنگام انجام فعالیت های حرکتی معمول دچار ترس می شوند. تغییر پوزیشن ناگهانی ،تغییر ارتفاع حتی ارتفاع کم از سطح زمین ،تغییر وضعیت سر در فضا و حرکت به خصوص حرکت به سمت عقب و به سمت بالا ،این کودکان را دچار ترس ،استرس و اضطراب شدید می کند. معمولا این کودکان از پله برقی ،آسانسور و وسایل بازی متحرک و دارای ارتفاع و سطوح ناهموار دوری می کنند. بیشتر این کودکان وقتی تاب بازی می کنند پاهایشان را از روی زمین بلند نمی کنند و سعی می کنند بیشترین تماس را با سطح زمین حفظ کنند یا بیشتر به افرا بزرگسالی که نزدیک آنها هست بچسبند. همینطور در بازی های حرکتی گروهی شرکت نمی کنند چون از اینکه کودکان دیگر به آنها برخورد کنند و تعادل آنها را به هم بزنند می ترسند.

*پاسخ نامناسب به حرکت:

(aversive response to movement)

این اختلال به علت نقص در پردازش اطلاعات در مجاری نیم دایره ای و نقص در عملکرد حس وستیبولار می باشد. در این اختلال کودکان به دنبال تغییر وضعیت و فعالیت های حرکتی ،واکنش های ترس و اضطراب از خود نشان می دهند. به همین دلیل این کودکان از شرکت کردن در فعالیت های حرکتی اجتناب می کنند و ترجیح می دهند با دقت و احتیاط حرکت کنند.

*اختلال چشمی_وضعیتی:

(postural ocular disorder)

در این اختلال در حس وستیبولار و حس عمقی نقص ایجاد می شود و می تواند با حرکات چشم هم در ارتباط باشد. در این کودکان علائمی مانند ضعف عضلات ،بی ثباتی مفاصل ،ضعف در تعادل و مهارت های حرکتی مشاهده می شود.

*دیس پراکسی: (dyspraxia)

پراکسی یک فرایند عصب شناختی برای تشخیص و برنامه ریزی چگونگی ساختن یک پاسخ حرکتی هدفمند نسبت به یک موقیعت خاص است. اختلال در پراکسی را دیس پراکسی گویند. این کودکان معمولا در فعالیت های حرکتی دست و پا چلفتی (خام حرکت clumsiness) هستند و دچار مشکلات گفتاری هم می شوند. و نسبت به کودکان دیگر انرژی بیشتری صرف می کنند تا مهارتی را فرا می گیرند. این کودکان معمولا در حس وستیبولار و حس عمقی نقایصی دارند.

پراکسی شامل 5 توانایی زیر می شود:

1.ایده سازی (ideation)

2.برنامه ریزی حرکتی (motor palnning)

3.توالی سازی (sequencing)

4.اجرا (execution)

5.فیدبک (feedback)

3.اختلال تمییز حسی:

(sensory discrimination disorder)

منظور از تمییز حسی ،تمییز دادن و فهمیدن تفاوت های محرک های حسی می باشد. یعنی کودک ویژگی های یک شی را مانند اندازه ،جنس ،وزن ،رنگ و … تشخیص می دهد و در حافظه خود نگهمی دارد و وقتی با شی جدیدی روبرو شد می تواند تفاوت هایی که دو شی از نظر اندازه ،جنس ،وزن و … را دارند متوجه شود و تمییز دهد. این مهارت نیاز به کارکرد صحیح حس های عمقی و تعادلی ،حس لامسه و سیستم بینایی دارد. کودکانی که در این مهارت ضعیف هستند آگاهی بدنی ضعیف ،ادراک دیداری ضعیف ،مشکلات در حرکات ظریف و هماهنگی حرکتی دارند.

چه کودکانی دچار اختلال در پردازش حسی می شوند:

1.کودکانی که دچار اختلالات طیف اوتیسم هستند.

2.کودکانی که دچار اختلال بیش فعالی و عدم توجه تمرکز هستند.

3.کودکانی که تایم زیادی جلوی تلویزیون بودند و یا با موبایل ،تبلت و لپ تاپ بازی کردند. (بیبی دیجیتال)

4.همه کودکانی که اختلالات گفتاری دارند مانند تاخیر در گفتار و کلام ،آپراکسی گفتاری ،لکنت و …

5.کودکانی که دچار اختلالات یادگیری هستند. (اختلال در ریاضی ،خواندن و نوشتن)

6.کودکانی که تاخیر ذهنی حرکتی دارند.

7.کودکانی که کم توان ذهنی هستند و سطح هوشی آنها پایین می باشد.

8.کودکانی که عقب مانده ذهنی هستند.

9.کودکانی که اختلالات جسمی دارند مثل فلج مغزی.

10.همه کودکانی که دچار اختلالات ژنتیکی هستند مانند سندروم داون.

11.کودکانی که اختلالات رفتاری دارند. (عدم دستورپذیری ،لجبازی ،عدم خود کنترلی)

12.کودکانی که دچار اختلالات وسواسی و اضطرابی هستند.

13.کودکانی که می خواهند تست سنجش ورود به مدرسه بدهند.


علائم اختلال در یکپارچگی حسی و اختلال در پردازش حسی چیست؟

-وجود اختلالات حسی در انواع حس ها (مقاله کاردرمانی حسی حرکتی را مطالعه کنید)

-هایپر سنسی یا حساسیت بیش از حد نسبت به محرک های حسی:

*حساسیت نسبت به لمس کردن چیزی یا لمس شدن توسط اشیا یا افراد (حس لامسه)، حساسیت بیش از حد نسبت به صداها و تحریکات نوری و تصاویر (حواس بینایی و شنوایی) ،حساسیت بیش از حد نسبت به ارتفاع و حرکت و تغییر وضعیت (حواس وستیبولار و عمقی) ،حساسیت بیش از حد نسبت به مو و مزه غذاها (حواس بویایی و چشایی).

-هایپوسنسی یا حساسیت کمتر از حد معمول نسبت به محرک های حسی:

*دائم در حال لمس کردن اشیا و افراد هستند و حساسیت کمتر نسبت به گرما و سرما دارند (حس لامسه) ،دائم در حال تولید صدا هستند و دنبال محرک های بینایی می گردند (حس شنوایی و بینایی) ، از ارتفاع نمی ترسند و کارهای خطرناک می کنند و دوست دارند تحت فشار قرار گیرند و نسبت به درد واکنش کمی نشان می دهند (حواس وستیبولار و عمقی) ،حساسیت کمتر نسبت به بو و مزه های غذا و علاقه به بوهای تند و غذاهای تند و پرادویه دارند (حواس بویایی و چشایی).

-تاخیر در مراحل رشد حرکتی از گردن گرفتن تا نشستن ،چهاردست و پا رفتن و راه رفتن

-ضعف در واکنش های تعادلی و حفاظتی ،دست و پا چلفتی بودن و خام حرکتی (clumsiness)

-اختلال در مهارت های حرکتی درشت مثل جفت پا پریدن ،روی یک پا ایستادن ،لی لی رفتن و…

-اختلال در مهارت های حرکتی ظریف مثل شمردن با انگشتان ،قاشق گرفتن ،مداد گرفتن ،قیچی کردن و…

-انجام ندادن کارهای روزمره به طور مستقل مثل غذا خوردن ،لباس پوشیدن ،دستشویی رفتن و حمام کردن

-اختلال در راه رفتن مانند نوک پنجه راه رفتن

-بیش فعالی و تحرک بیش از حد یا برعکس تحرک کمتر ازحد معمول

-عدم توانایی در رعایت آرامش بدون نظارت دیگران

-ارتباط برقرار نکردن با دیگران

-تحریک پذیری و عدم توانایی خود کنترلی (self control)

-ضعف اعتماد به نفس و عزت نفس و بازی نکردن با همسالان

-ضعف در آگاهی بدنی و تصور بدنی و عدم استفاده صحیح از اندام ها

-ضعف در تشخیص چپ و راست و عدم شکل گیری غلبه طرفی

-عدم توانایی و یا تاخیر در تولید اصوات ،کلمات و جملات

-آپراکسی گفتاری و اختلال در درک گفتار دیگران

-لکنت و اختلالات گفتاری دیگر.

ارزیابی با روش یکپارچگی حسی در کاردرمانی:

کاردرمانگر به منظور درک علت ارجاع کودک نیازمند یک ارزیابی دقیق می باشد. بنابراین به اطلاعات زیادی در زمینه ی زندگی روزمره ی کودک نیاز دارد. درمانگر این اطلاعات را از طریق آزمون های استاندارد شده و با مشاهده کردن علائم کودک کسب می کند و به کمک ارزیابی کاردرمانگر متوجه می شود در کدام یک از حس های کودک اختلال ایجاد شده و کودک دچار بیش حسی یا کم حسی شده است. درواقع در می یابد کودک به یک درون داد حسی چه پاسخی می دهد و این اطلاعات حسی را به منظور برنامه ریزی و سازمان دهی حرکات و هماهنگی آنها چگونه پردازش می کند.

آزمون های استاندارد ارزیابی یکپارچگی حسی:

1.تست مهارت حرکتی برونینکس اوزرتسکی

2.تست رشد یکپارچگی بینایی حرکتی (DTVMI)

3.تست یکپارچگی حسی و پراکسی (SIPT)

4.استروگنوزیس (steregnosis)

5.گرفستزیا (graphesthesia)

6.کاینستزیا (kinesthesia)

7.واکنش های تعادلی (equilibrium reaction)

8.تست تون عضلات (muscle tone test)

9.پراکسی ساختاری (construction praxis)

10.پراکسی وضعیتی (postural praxis)

11.پراکسی دهانی (oral praxis)

12.پراکسی در یک موضوع زبانی

(praxis on verbal command)

13.تست حرکت چشم بعد از چرخش

(post rotary nystagmos test)

 

درمان اختلال یکپارچگی حسی در کودکان:

هدف از درمان اختلال یکپارچگی حسی تقویت و بهبود واکنش ها در مغز کودک، استفاده ی مغز از اطلاعات حسی و چگونگی به کارگیری آنها جهت هماهنگی و سازمان دهی حرکات است. اصل درمان با یکپارچگی حسی بر اساس ویژگی نوروپلاستیسیتی مغز می باشد این ویژگی انعطاف پذیری مغز را نشان می دهد که کاردرمانگران به کمک این ویژگی و  با توجه به نوع اختلال کودک با تحریک مسیرهای عصبی و ایجاد تجربیات حسی لازم برای مغز سعی در این دارند که مغز کودک اطلاعات حسی که از محیط و از داخل بدن دریافت می کند را به طور صحیح تفسیر و با اطلاعات دیگری که به سمت مغز می آیند هماهنگ کند تا عامل های مزاحم حواس کودک را پرت نکنند و کودک بتواند در هر محیطی توجه لازم را داشته باشد و رفتار مناسبی از خود نشان دهد. و همچنین بهبود کودک در این زمینه تاثیر مستقیمی بر اعتماد به نفس و عزت نفس کودک خواهد داشت به این دلیل که کودک می تواند مانند همسالان خود مهارت های لازم را در همه ی حیطه ها بیاموزد.

تمرینات یکپارچگی حسی چیست؟

تمرینات یکپارچگی حسی در قالب رژیم حسی به کودکانی که اختلال یکپارچگی حسی و یا اختلال پردازش حسی دارند در جلسات کاردرمانی حسی حرکتی داده می شود. در این جلسات برنامه درمانی متناسب با اختلال های حسی و نیازهای حسی کودک تنظیم می شود و تمرینات لازم با کودک کار می شود. البته برای سرعت بخشیدن به پروسه درمان  تمریناتی هم به خانواده ها داده می شود تا در خانه با کودکان کار کنند.

برخی از تمرینات یکپارچگی حسی:

1.حس وستیبولار: تاب خوردن و چرخیدن

2.حس عمقی: پریدن روی ترامپولین ،پیچیدن کودک در پتو

3.حس لامسه: خمیر بازی ،پیدا کردن اشیا پنهان شده در سطل برنج

4.حس شنیداری: گوش دادن به صداها و موسیقی های درمانی

5.حس بینایی: بازی با چراغ قوه و لیزر

تمام تمرینات بالا حتما باید تحت نظارت کاردرمانگر انجام شود چون هر تمرین به صورت خاصی انجام می شود که در صورت اشتباه انجام دادن باعث تشدید اختلالات حسی در کودک می شود.

در کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی نیک با آزمون ها و روش های دقیق و استاندارد ارزیابی ،کودکانی را ارزیابی می کنیم و تحت درمان اصولی قرار می دهیم تا این کودکان مانند همسالان خود به بالاترین سطح رشد مغزی دست پیدا کنند و بتوانند به طور مستقل کارهای روزمره خود را انجام دهند.

تفاوت اختلال یکپارچگی حسی و اختلال اوتیسم:

کودکانی که اختلال یکپارچگی حسی یا اختلال پردازش حسی دارند به دلیل داشتن مشکلات حسی شباهت هایی به کودکان اوتیسم دارند به همین دلیل فقط متخصصین کاردرمانگر می توانند فرق بین این دو اختلال را متوجه شوند و تشخیص دهند کودک مبتلا به کدام اختلال می باشد. البته در بعضی مواقع این شباهت بسیار زیاد است و باید کودک مدتی تحت درمان کاردرمانی و گفتاردرمانی قرار گیرد تا تشخیص داده شود کودک درگیر کدام اختلال است.

علائمی که در اختلال اوتیسم دیده می شود ولی در اختلال یکپارچگی حسی کمتر مشاهده می شود:

*تماس چشمی بسیار پایین

*عدم توانایی ارتباط برقرار کردن با دیگران

*اختلالات کلامی و گفتاری

*حرکات کلیشه ای و تکراری

*علاقه نداشتن به شرکت در فعالیت های گروهی

برای گرفتن بهترین نتیجه با ما در ارتباط باشید تا سن حیاتی و طلایی کودک شما از دست نرود.

کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی نیک

مرکز توانبخشی غرب تهران

ارسال دیدگاه

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

کریمی کلینیک نیک

دختر من تشخیص اتیسم داشت و کلینیک نیک با درمانگران فوق العاده ای که دارد باعث پیشرفت بسیار زیادی در دختر من شدند

مقصودی کلینیک نیک

پسر من بیش فعال بود و نقص توجه داشت که با کمک کلینیک نیک تا حدی زیادی مشکلش حل شد و الان کلاس چهارم هستش خیلی ممنونم از زحماتتون

متوسلیان کلینیک نیک

سلام و خسته نباشید خدمت کلینیک نیک ممنون بابت تمام زحماتی که برای پسر من کشیدید،من پسرمو با تشخیص اختلال حسی و نقص توجه به کلینیک نیک بردم و با زحمات کاردرمانگر و گفتاردرمانگر کلینیک نیک مشکلاتش برطرف شد

رضایی کلینیک نیک

دخترم تاخیر رشدی داشت 2 سال زیر نظر کادر درمان کلینیک نیک بود خدا رو شکر الان خیلی عالی شده

اسدی کلینیک نیک

ممنون از روش درمان بسیار عالیتون پسرم کلاس دوم بود و اختلال یادگیری داشت بعد از گذشت 6 ماه کاملا درمان شد

نیک فرد کلینیک نیک

واقعا بهترین کلینیک توانبخشی تهران هستید. تشخیص بسیار عالی

خدمات کاردرمانی

خدمات گفتاردرمانی