رفتاردرمانی در کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی نیک
آنچه در این مقاله می خوانید:
- رفتاردرمانی چیست؟
- اختلالات رفتاری چیست؟
- چگونه به کودکان توجه کنیم؟
- چگونه با کودکان بازی کنیم؟
- چگونه به کودکان دستور دهیم؟
- چگونه رفتارهای کودک را تغییر دهیم؟
- چگونه کودک را تشویق و تنبیه کنیم؟
رفتاردرمانی چیست؟
رفتاردرمانی یا کاردرمانی رفتاری یک نوع تکنیک درمانی می باشد که به ما کمک می کند تا رفتارهای مثبت و خوشایند را در کودک ایجاد کنیم یا افزایش دهیم و رفتارهای ناخوشایند و منفی را در کودک حذف کنیم یا کاهش دهیم. ما رفتارهای متفاوتی را در کودکان مشاهده می کنیم ،برخی از آنها به رشد و شادمانی کودک کمک می کند و برخی در کوتاه مدت یا دراز مدت، به آنان آسیب می رساند. عمدتا در تغییر رفتار کودکان دو نوع یادگیری تاثیر بیشتری دارند. یکی یادگیری مشاهده ای است که در آن کودک مشاهده می کند و تکرار می کند. مثلا کودک رفتار پدر و مادر و دیگران را می بیند و بعد مانند آنها رفتار می کند. اگر پدر به همسر خود محبت کند و یا ناسزا بگوید احتمال زیادی دارد که کودک همین رفتارها را تکرار کند. نوع دیگر یادگیری ،یادگیری شرطی است که در این نوع یادگیری پیامد رفتار مشخص می کند که آیا رفتار تکرار خواهد شد یا نه. با خواندن این مقاله با انواع رفتاردرمانی کودکان، تکنیک های رفتاردرمانی و رفتاردرمانی شناختی آشنا می شوید.
اختلال رفتاری چیست؟
اختلالات رفتاری شامل رفتارهایی از جمله لجبازی ،پرخاشگری ،عدم دستورپذیری ،گریه کردن بی دلیل و قشرق کردن ،اضطراب ،وابستگی ،خود زنی و آبرو ریزی کردن و … می شود. زمانی که پدر و مادر از روش های تربیتی صحیحی استفاده نمی کنند یا از دو روش تربیتی متفاوت استفاده می کنند کودک دچار اختلالات رفتاری می شود. زمانی که مادر و پدر از دو روش تربیتی متفاوت استفاده می کنند یعنی یکی سختگیری می کند و دیگری محبت بی جا و بیش از حد می کند کودک دچار سردرگمی و اضطراب شده و امکان دارد هر کدام از اختلالات رفتاری بالا را نشان دهد. برای درمان اختلالات رفتاری بالا حتما از یک کاردرمانگر که رفتاردرمانی کار می کند کمک بگیرید.
در ابتدا برای درمان اختلالات رفتاری در کودک 3 اصل اساسی را باید یاد بگیریم:
1.چگونه به کودک توجه کنیم؟
2.چگونه با کودک بازی کنیم؟
3.چگونه به کودک دستور دهیم یا کاری را از او بخواهیم؟
رفتاردرمانی کودکان بیش فعال
همه کودکانی که دچار اختلال بیش فعالی هستند علائمی از اختلالات رفتاری را نشان می دهند و یکی از بزرگترین مشکلاتی که والدین با کودکان بیش فعال دارند مشکلات رفتاری هستند. با تکنیک های رفتاردرمانی می توانید رفتارهای کودکان را به خوبی تغییر دهید حتی اگر کودک دچار اختلالات حسی و ذهنی باشد مثل بیش فعالی، اوتیسم، اختلالات یادگیری و … . البته برای کودکانی که دچار اختلالات حسی و ذهنی هستند در کنار رفتاردرمانی باید از کاردرمانی حسی حرکتی و کاردرمانی ذهنی و گفتاردرمانی استفاده شود.
رفتاردرمانی کودکان اوتیسم
کودکان اوتیسم به دلیل اختلالات حسی و ذهنی که دارند دچار اختلالات رفتاری می شوند. برای اصلاح مشکلات رفتاری آنها باید همزمان از کاردرمانی رفتاری، کاردرمانی حسی حرکتی و کاردرمانی ذهنی و گفتاردرمانی استفاده شود.
چگونه به کودکان توجه کنیم؟
توجه به معنای درک حضور ما توسط فرد دیگر می باشد. مثلا فردی در اتاقی نشسته است و ما وارد آن اتاق می شویم اگر آن فرد از جایش بلند شود و مثلا به ما سلام کند به ما توجه کرده است و اگر همان فرد برگردد و پشتش را به ما کند باز هم توجه کرده است با این تفاوت که اولی توجه مثبت است ولی دومی توجه منفی می باشد. به طور کلی توجهی که ما را خوشحال کند و به ما احساس خوبی دهد ،توجه مثبت و توجهی که ما را ناراحت کند ،توجه منفی است.
توجه را به صورت کلامی و غیر کلامی هم تقسیم می کنند: توجه کلامی همان تحسین کردن و یا ناسزا گفتن می باشد و توجه غیر کلامی نوازش کردن و یا کتک زدن می باشد. توجه مثبت کلامی مثل نوازش کردن است ،توجه مثبت غیر کلامی مثل نوازش کردن است. توجه منفی کلامی مثل ناسزا گفتن است و توجه منفی غیر کلامی مانند تنبه بدنی است.
و در آخر توجه به دو شکل مشروط و نامشروط تقسیم می شود. اگر ما توجه را ،چه کلامی و چه غیر کلامی و چه مثبت و چه منفی به صورت شرطی به شخص مقابل نشان دهیم ،این توجه را مشروط می گویند و اگر توجه ما از هر نوعی که باشد ،بدون قید و شرط صورت گیرد، آن را توجه نامشروط یا غیر شرطی گویند.
توجه مثبت کلامی شرطی: اگر نمره 20 بگیری ،دوست دارم
توجه مثبت کلامی غیر شرطی: دوست دارم
توجه منفی کلامی شرطی: اگر نمره کم بگیری دوست ندارم
توجه منفی غیر کلامی شرطی: تنبیه بدنی کودک وقتی نمره کم می گیرد
یک قانون جالب در مورد برخی رفتارهای کودکان:
کودکان از بی توجهی متنفرند و عاشق توجه مثبت هستند گاهی کلامی و گاهی غیر کلامی اگر توجه مثبت به آنها کردیم که هیچ ،اگر نکردیم کاری می کنند که حداقل توجه منفی به آنها کنیم چون کودکان عاشق توجه هستند.
نتیجه: باید به کودک توجه مثبت کنیم.
چگونه با کودکان بازی کنیم؟
در کودکان 4 تا 12 سال ،یکی از بهترین انواع توجه مثبت ،بازی است. در مورد کودکان دبستانی حدود 30 دقیقه تا 1 ساعت بازی در روز نیاز کودک را به توجه برطرف می کند. هر چه کودک کوچک تر باشد، نیاز بیشتری به بازی دارد.
بهتر است ساعت بازی را مشخص کنیم و به کودک بگوییم مثلا از ساعت 5 تا 6 با تو بازی می کنم و اینکه باید هم پدر و هم مادر با کودک بازی کنند. در نظر داشته باشید که ابتدا سراغ بازی هایی بروید که خود کودک پیشنهاد می کند.
انواع بازی:
1.بازی فعالیتی
2.بازی نشستنی
3.بازی فکری، کامپیوتری، تماشای کارتون و …
وقتی می خواهید با کودک بازی کنید در ابتدا سراغ بازی های فعالیتی بروید و بازی های فعالیتی مانند کشتی گرفتن، دویدن، توپ بازی کردن و … را در الویت قرار دهید. در صورتی که به هر دلیلی نتوانستید با کودک بازی فعالیتی انجام دهید سراغ بازی های نشستنی بروید البته باید سعی کنید در بازی های نشستنی از فعالیت های حرکتی استفاده کنید مثلا در دو طرف اتاق با کودک بشینیم و با کودک بادکنک بازی کنیم. در صورتی که امکان بازی های فعالیتی و نشستنی نبود سراغ بازی های کامپیوتری و تماشای کارتون بروید.
در بازی های دو نفره که برد و باخت معنا دارد شما باید هر بازی را 3 بار با کودک بازی کنید. بار اول به کودک اجازه دهید تا بازی را ببرد تا اعتماد به نفس کودک افزایش یابد. بار دوم که بازی می کنید، بهتر است کودک را ببرید، این باخت به کودک کمک می کند تا مفهوم شکست را دریابد و نه شنیدن را یاد بگیرد و کم کم متوجه این امر شود که گاهی انسان تمام تلاشش را می کند ولی موفق نمی شود. بار سوم که بازی می کنید باید کاری کنید تا کودک با تلاشی بیشتر از دو بار قبلی بازی را ببرد که این کار به کودک یاد می دهد برای موفقیت باید بیشتر تلاش کند.
شرایط و قوانین بازی با کودکان:
30 تا 60 دقیقه در روز باید با کودک بازی کنید طوری که در حین بازی قانونی وضع نکنید، به او دستور ندهید و غرولند نکنید و فقط برای اینکه کودک لذت ببرد با او کودک بازی کنید. البته دو قانون در بازی بگذارید اول این که به همدیگر آسیب نرسانیم و دوم اینکه وسایل را خراب نکنیم.
نکته بسیار مهم: اگر خواستید مطلبی را به کودک آموزش دهید در خارج از وقت بازی آن را آموزش دهید و از قانون گذاشتن در بازی بپرهیزید.
چگونه به کودکان دستور دهیم؟
دستوراتی که ما به کودکمان می دهیم، دو نوع است: دستور لازم و دستور اضافه. دستور لازم دستوری است که اگر کودک آن را انجام ندهد ممکن است اتفاق مهم و یا خطرناکی برای او، دیگران و یا وسایل اطراف بیفتد. دستور اضافه دستوری است که اگر کودک آن را انجام ندهد، مشکل خاصی به وجود نمی آید و فقط باعث می شود تعداد دستورات ما به کودک زیاد شود. به طور مثال اگر در وسط خیابان به کودک خود دستور دهید ندود، این دستور دستوری لازم است، زیرا اگر کودک گوش ندهد ممکن است آسیب ببیند. دستورات روزمره ای مانند صاف بشین، انقدر کارتون تماشا نکن و … دستورات اضافه هستند.
اگر به دنبال تغییر رفتار در کودک خود هستید، یکی از بهترین راه ها این است که ابتدا برای مدتی فقط به کودک دستورات لازم دهید و وقتی این دستورات تبدیل به عادت شد، زمان مناسبی است که یکی از دستورات اضافه را جایگزین دستور لازم قبلی کنید.
برای هر دستوری که به کودک می دهیم 3 شرط را باید رعایت کنیم:
1.شرط اول: دستور باید کوتاه باشد، از دادن دستورات طولانی بپرهیزید. زیرا ظاهرا کودکان دستوراتی را که بیش از 3 جمله باشند، نمی شنوند و یا ارتباط بیش از 3 جمله را درک نمی کنند.
2.شرط دوم: دستور باید واضح باشد. مثلا وقتی به کودک می گویید اگر در مهمانی پسر خوبی باشی، برایت بستنی می خرم، عبارت پسر خوب بودن واضح نیست و باید دقیقا برای او توضیح دهید چه کاری انجام دهد از شما جایزه دریافت می کند.
3.شرط سوم: این است که وقتی دستوری به کودک می دهید، به این نکته توجه کنید که آیا کودک شما توان اجرای آن دستور را دارد یا نه. به کودک در حد توانش دستور دهید. مثلا به کودک 4 ساله نمی توانیم بگوییم بند کفشش را خودش ببندد.
نکته مهم: یکی از عوامل مهم در اجرای دستور توسط کودک، اقتدار پدر و مادر می باشد. به این معنا که اگر می گویید نه بر سر حرف خود بمانید و به هیچ وجه از حرف خود کوتاه نیایید. و زمانی که به کودک قول می دهید اگر فلان دستور را انجام دهد برای او مثلا بستنی می گیرید حتما باید سر قول خود بمانید و برای او بستنی بگیرید.
چگونه رفتارهای کودک را تغییر دهیم؟
انسان ابتدا رفتاری را انجام می دهد، سپس به صورت ناخودآگاه منتظر پیامد آن می ماند. اگر پیامد رفتارش خوشایند باشد، آن رفتار را تکرار می کند. مثلا وقتی کودک درس می خواند و نمره مطلوب را می آورد، به همین علت از خانواده اش جایزه می گیرد. به احتمال زیاد او در درس های دیگر هم تلاش می کند تا نمره ی خوبی بیاورد.
حال سوال پیش می آید که اگر فردی رفتار بدی انجام دهد و پیامد ناخوشایندی دریافت کند، آیا این رفتار را دوباره تکرار می کند؟
شاید در گذشته گاهی اینطور بوده است مثلا پسر بچه ای درس نمی خواند و پدرش او را تنبیه بدنی می کرد و او هم درس می خواند. این سیستم در قدیم پاسخ نیاز والدین را می داد، اما حال اینگونه نیست. در حال حاضر اگر کودک رفتاری را انجام دهد و پیامد ناخوشایندی دریافت کند، به صورت ناخودآگاه با خود فکر خواهد کرد که (آیا از این رفتار خسته شده ام) اگر خسته نشده باشد، مجددا آن رفتار را تکرار خواهد کرد و یا رفتار بدتر را انجام خواهد داد. ولی اگر از رفتاری خسته شده باشد، به احتمال زیاد دیگر آن را تکرار نخواهد کرد.
کودکان معمولا در ابتدا با صحبت کردن از پدر و مادر کاری را می خواهند که برایشان انجام دهند و اگر والدین انجام ندادند با بحث کردن و جیغ داد کردن سعی می کنند به هدف خود برسند که در این صورت دو اتفاق رخ می دهد:
1.والدین خسته می شوند و اجازه می دهند کودک کاری را که می خواهد انجام دهد و در این صورت کودک یاد می گیرد که اگر با صحبت کردن به هدف خود نرسید با آبروریزی (جیغ و داد و قشرق کردن) و یا ایجاد احساس عذاب وجدان برای والدین (مثلا می گویند دوست تان ندارم، اصلا شما منو دوست ندارید) به هدف خود برسند. که این کار کودک را لجبازی می نامیم. پس وقتی والدین می گویند فرزند من لجباز است، باید بگوییم فرزند شما لجباز نیست بلکه شما با کوتاه آمدن جلوی او و خسته شدن به او یاد دادید چطوری با لجبازی کردن به هدف خود برسد.
2.در حالت دوم والدین خسته نمی شوند، از حرف خود کوتاه نمی آیند و با اقتدار روی حرفی که زدند می مانند و در این حالت کودک خسته می شود و از خواسته نامطلوب خود کوتاه می آید و یاد می گیرد که با جیغ و فریاد و بعضا در مواردی با کتک زدن و ایجاد احساس عذاب وجدان به خواسته خود نمی رسد.
چگونه کودک را تشویق و تنبیه کنیم؟
پیامد خوشایند، تشویق یا پاداش به سه دسته تقسیم می شود:
1.پاداش مادی: شامل پول یا هر چیزی است که با پول به دست می آید. مثلا خرید توپ، عروسک و غیره.
2.پاداش فعالیتی: برای دادن این پاداش لازم نیست پولی خرج شود. فقط فعالیتی انجام می دهیم که کودک از آن لذت ببرد مثلا بردن کودک به پارک.
3.پاداش ضروری: پاداش هایی مثل تشویق کلامی، بغل کردن، بوسیدن و … از جمله پاداش های ضروری هستند.
2.فعالیتی: از کودک می خواهیم فعالیتی را که دوست ندارد انجام دهد. این فعالیت نباید جزو وظایف کودک باشد مثلا کارهای نظافتی مثل شستن توالت، گردگیری راه پله ها و … مناسب هستند. البته اگر کودک تنبیه از نوع بی توجهی را انجام نداد و یا انجام داد ولی دوباره رفتار نامطلوب را تکرار کرد از تنبیه فعالیتی استفاده می کنیم وگرنه همان بی توجهی کافی است.
3.محرومیت: کودک را از چیزی یا فعالیتی که دوست دارد محروم می کنیم.محرومیت باید برای مدت زمان مشخصی باشد. مثلا کودک را می توان از بیرون رفتن، تماشای تلویزیون و یا هر چیز دیگری که جزو نیازهای اساسی و حیاتی زندگی نباشد، محروم کرد. اگر از طریق تنبیه نوع اول و نوع دوم به نتیجه نرسیدید از محرومیت استفاده کنید.
خلاصه مقاله:
در مقاله بالا در مورد انواع رفتاردرمانی، رفتاردرمانی در کودکان، تکنیک های رفتاردرمانی و رفتاردرمانی شناختی مفصل توضیح دادیم. با خواندن مقاله بالا یاد می گیرید چگونه به کودکان خود توجه کنید و چطور با آنها بازی کنید. در ادامه مقاله به طور کامل به شما آموزش می دهیم که چگونه با تشویق و تنبیه کردن اصولی رفتارهای مطلوب را در کودک ایجاد کنید و رفتارهای نامطلوب و نامناسب را حذف کنید.
کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی نیک
