کاردرمانی حسی حرکتی - کاردرمانی و گفتاردرمانی نیک

کاردرمانی حسی حرکتی کلینیک توانبخشی نیک

آنچه در این مقاله می خوانید:

کاردرمانی حسی حرکتی چیست؟

کاردرمانی حسی حرکتی درمانی برای تمام اختلالات جسمی و ذهنی در کودکان می باشد.

همه ی کودکان با تمام اختلالات و بیماری ها به کاردرمانی حسی حرکتی نیاز دارند چون هرم یادگیری در تمام انسان ها از یک ساختمان 3 طبقه تشکیل شده است به طوری که طبقه اول آن را مهارت های هفتگانه ی حسی تشکیل می دهند که این هفت حس به ترتیب شامل حس وستیبولار ، حس عمقی ، حس بینایی، حس شنوایی، حس بویایی و حس چشایی می شود.در طبقه بالاتر هرم مهارت های حرکتی درشت مانند نشستن، سینه خیز رفتن ،چهاردست و پا رفتن، راه رفتن، دویدن، جفت پا پریدن، لی لی رفتن و مهارت های حرکتی ظریف مانند مداد دست گرفتن، نوشتن ،قیچی کردن ، باز و بسته کردن دکمه و زیپ. و … قرار دارند و بالاترین طبقه هرم را مهارت های شناختی مانند توجه و تمرکز، درک و یادگیری ،حافظه ،تفکر ،تصمیم گیری ،قضاوت کردن و … تشکیل داده است.

تا زمانی که مهارت های طبقه اول هرم (حسی حرکتی) به خوبی رشد نکنند مهارت های سطوح بالاتر در کودکان دچار نقص هستند و کودک هم از نظر مهارت های ذهنی دچار مشکل می شود و هم از نظر مهارت های گفتاری و کلامی.

کاردرمانی حسی:

همانطور که در بالا گفته شد کاردرمانگران در ابتدای هرم یکپاچگی حسی در بخش کاردرمانی حسی باعث رشد و تقویت مهارت های هفتگانه ی حسی در کودکان می شوند. کاردرمانگران با استفاده از تکنیک یکپارچگی حسی در بخش کاردرمانی حسی ، ابتدا روی حس های وستیبولار ، عمقی و لامسه تغییرات لازم را ایجاد می کنند و باعث رشد و تقویت این حس ها در کودکان می شوند تا آگاهی کودک نسبت به بدن و اندام های خود بالاتر برود و بتواند فعالیت های حرکتی را به درستی انجام دهد. در ادامه در صورتی که پیشرفت در این 3 حس به اندازه کافی ایجاد شد، روی حس های سطوح بالاتر یعنی حواس بینایی، شنوایی و در صورت لزوم حواس بویایی و چشایی کار می شود. البته در بعضی اوقات الویت اینکه روی کدام حس کار شود توسط کاردرمان حسی در حین ارزیابی تشخیص داده می شود و در جلسات درمانی طبق پروتکل خاصی درمان صورت می گیرد. هدف کاردرمانگران حسی ایجاد هماهنگی و یکپارچگی بین اطلاعات حسی که به سمت مغز می روند می باشد تا کودک بتواند در هر شرایطی از مهارت های هفتگانه حسی خود به درستی استفاده کند و در هر محیطی رفتار یا عکس العمل مناسبی از خود نشان دهد. نکته بسیار بسیار مهم که باید خیلی به آن توجه کنیم حساسیت و اهمیت زیاد کاردرمانی حسی در کودکانی که مشکلات حسی دارند و حتی کودکانی که مشکل حسی ندارند این است که تمام تغییرات و آموزش ها باید تحت نظر کاردرمان حسی انجام شود.

مراجعانی که نیاز به کاردرمانی حسی حرکتی دارند:

*طیف اوتیسم:

در کاردرمانی حسی حرکتی کلینیک نیک برای کودکان اوتیسم ابتدا روی مشکلات حسی و کاهش رفتارهای کلیشه ای کار می شود و به دنبال آن مهارت های حسی رشد می کنند و به تدریج کودک متناسب با سن خود مهارت های حرکتی را یاد می گیرند که همزمان با افزایش سطح مهارت های حسی حرکتی ، مهارت های ذهنی و مهارت های گفتاری کودک افزایش پیدا می کند.

*اختلال پردازش حسی و اختلال یکپارچگی حسی:

این کودکان که بیشتر به دنبال فقر محیطی (زیاد نگاه کردن به صفحه تلویزیون ،موبایل ، تبلت و در تماس نبودن و بازی نکردن با کودکان و افراد دیگر) دچار اختلال در پردازش حسی و مشکلات حسی می شوند که اگر زود تشخیص بگیرند با کاردرمانی حسی حرکتی به طور کامل درمان می شوند.

*بیش فعالی و نقص توجه تمرکز:

یکی از علت های اصلی بیش فعالی و پرتحرکی در کودکان مشکلات حسی می باشد که اگر این کودکان به موقع و به میزان کافی کاردرمانی حسی حرکتی دریافت کنند این مشکلات برطرف می شوند و این کودکان دیگر دچار نقص توجه تمرکز نمی شوند و همه مهارت های ذهنی کودک متناسب با سن او ارتقا پیدا می کند.

*اختلال یادگیری( ریاضی، خواندن و نوشتن):

معمولا اکثر کودکان به دنبال ضعف مهات های حسی دچار نقص توجه تمرکز و اختلال یادگیری می شوند و هدف ما در کاردرمانی حسی حرکتی رشد و پرورش تمام مهات های حسی حرکتی در کودکان می باشد تا این اختلال برطرف شود.

*اختلالات ژنتیکی مانند سندروم داون:

معمولا این کودکان نسبت به همسالان خود از مهارت های حسی حرکتی و مهارت های ذهنی ضعیف تری برخوردارند به همین دلیل باید با این کودکان از پایه کاردرمانی حسی حرکتی و کاردرمانی ذهنی کار شود.

*اختلالات عصبی عضلانی مانند دیستروفی های عضلانی:

این کودکان به دلیل ضعف در قدرت و تحمل عضلانی و همینطور پیشرونده بودن بیماری آنها باید حتما کاردرمانی حسی حرکتی بگیرند تا علاوه بر کنترل کردن بیماری آنها و جلوگیری کردن از پیشرفت بیماری، مراجع مهارت های حسی حرکتی خود را از دست ندهد.

*کم توان ذهنی:

این کودکان هم به دلیل پایین بودن سطح درک و شناخت از مهارت های حسی حرکتی پایینی برخوردارند به همین دلیل نیاز شدیدی به کاردرمانی حسی حرکتی در تمام سنین دارند.

*تاخیر ذهنی حرکتی:

کودکانی که دچار تاخیر ذهنی حرکتی هستند با کاردرمانی حسی حرکتی به سرعت پیشرفت می کنند و طی مدت زمان کوتاه تری این تاخیر برطرف می شود.

*اختلالات جسمی مانند فلج مغزی:

با توجه به شدت آسیبی که در سیستم عصبی این کودکان به وجود آمده و خفیف یا شدید بودن آسیب، مهارت های حسی حرکتی این کودکان به شدت تحت تاثیر قرار گرفته و نیاز زیادی به کاردرمانی حسی حرکتی دارند.

*اختلالات رفتاری و لجبازی:

کودکان معمولا به دنبال اختلالات و مشکلات حسی دچار اختلال رفتاری می شوند و این کودکان در کنار رفتاردرمانی باید کاردرمانی حسی حرکتی هم داشته باشند تا مشکلات حسی آنها برطرف شود و به دنبال برطرف شدن مشکلات حسی ،مشکلات رفتاری آنها زودتر برطرف شود.

اختلال یکپارچگی حسی و اختلال پردازش حسی در نوزادان و کودکان:

علائم نوزادانی که اختلالات حسی دارند:

–گریه بیش از حد و آرام نشدن توسط والدین و دیگران

-با تکان دادن و چرخاندن نمی خوابند و ترجیح می دهند بی حرکت باشند

-در مکیدن سینه مادر یا شیشه شیر مشکل دارند

-سیکل خواب و بیداری نرمالی ندارند و معمولا کم می خوابند

-نسبت به محرک های دردآور واکنش مناسب نشان نمی دهند

-علاقه ای به در آغوش گرفته شدن توسط دیگران ندارند

-به مادر و پدر وابستگی نشان نمی دهند

-معمولا بسیار کم با چشمانش مادر پدر و اشیا را دنبال می کند

-در مهارت های حرکتی مثل گردن گرفتن و گرفتن اشیا تاخیر دارد

علائم کودکانی که اختلال حسی دارند:

–تحرک بیش از حد(بیش فعال) یا کمتر از حد معمول

-نسبت به محرک های بینایی (نور) شنوایی (صدا) لامسه (بافت های مختلف) بویایی (بوهای مختلف) چشایی(مزه های مختلف) واکنش نرمال نشان نمی دهند.

-خام حرکت هستند و به اصطلاح دست و پا چلفتی هستند

-در مهارت های حرکتی(نشستن، چهار دست و پا رفتن، راه رفتن ،جفت پا پریدن و لی لی رفتن) تاخیر دارند

-نقص توجه تمرکز دارند (به راحتی توجه اش به محرک های محیط پرت می شود)

-جا انداختن کلمات در حین روخوانی و دیکته نویسی

-مشکل در ارتباط برقرار کردن با دیگران

-مشکلات رفتاری مانند عدم دستورپذیری، تحمل پایین ، لجبازی

-بد غذا بودن و عادت های بد در غذا خوردن

هدف از کاردرمانی حسی حرکتی:

-بهبود مشکلات حسی (بیش حسی و کم حسی) در کودکان و تقویت مهارت یکپارچگی حسی (بینایی، شنوایی، لامسه، عمقی، وستیبولار، بویایی، چشایی)

-افزایش تون، قدرت و تحمل عضلات

-تقویت مهارت های حرکتی مانند دویدن، جفت پا پریدن، لی لی کردن، پرتاب کردن و گرفتن توپ، بالا و پایین رفتن از نردبان و …

-تقویت واکنش و مهارت های تعادلی و حفاظتی

-افزایش هماهنگی بین دو نیمکره های مغز و بین دو طرف بدن

-افزایش و تقویت توجه، تمرکز، حافظه، یادگیری و مهارت های حل مسئله

-کمک به حل مشکلات کلامی و گفتاری (تاخیر در صحبت کردن ،مشکل در جمله سازی ،لکنت)

-افزایش هماهنگی بین چشم ها و اندام ها (هماهنگی بین چشم و دست و چشم و پا)

-بهبود مهارت برنامه ریزی حرکتی و حافظه کاری

-تقویت مهارت های روزمره زندگی (لباس پوشیدن، غذا خوردن، دستشویی رفتن)

-افزایش قدرت اندام فوقانی و دست ها و تقویت مهارت های حرکتی ظریف و ایجاد هماهنگی بین انگشتان (نوشتن، قیچی کردن، باز و بسته کردن دکمه)

-شناخت و درک بهتر اندام ها و استفاده بهتر و موثرتر از اندام ها

-تقویت مهارت های رفتاری و ارتباطی با دیگران

-تقویت مهارت های ارتباطی موثر با محیط (ارتباط با همسالان و همکلاسی ها، تحمل نشستن در کلاس)

-کاهش رفتارهای کلیشه ای و خودآزاری

-تقویت مهارت تمییز و تشخیص محرک های حسی مختلف از یکدیگر (بافت های مختلف، صداها و رنگ های مختلف، مزه ها و بوهای مختلف)

اختلالات حسی به سه دسته تقسیم می شوند:

1اختلال حسی تندکار 2.اختلال حسی کندکار 3.اختلال حسی ناموزون:

1.اختلال حسی تندکار:(hypersense)

*حس عمقی: (proprioceptive)

-از در آغوش گرفته شدن و از تماس با دیگران اجتناب می کند.

-واکنش نامناسب نسبت به نزدیک شدن به برخی موانع فیزیکی در راه.

-در بازی های فیزیکی و بازی هایی که نیاز به تماس بدنی با دیگران دارد شرکت نمی کند.

-کودکانی گوشه گیر هستند و از فعالیت های حرکتی مانند دویدن ف پریدن و … دوری می کنند.

-این کودکان معمولا درک درستی از بدن خود ندارند و به همین دلیل در شناخت قسمت های مختلف بدن و همینطور در استفاده از اندام های خود به مشکل برمی خورند.

-با دیگران ارتباط برقرار نمی کنند و وابستگی شدیدی به والدین دارند.

-در بازی های گروهی که نیاز به ارتباط برقرار کردن با دیگران دارد شرکت نمی کنند.

*حس دهلیزی: (vestibular)

-در مراحل حرکتی این کودکان تاخیر دیده می شود یعنی دیرتر می نشینند، دیرتر راه می افتند و دیرتر جفت پا پریدن را یاد می گیرند.

-نسب به تغییر پوزیشن ناگهانی ترس دارند مثلا از حالت خوابیده به حالت نشسته یا از حالت نشسته به ایستاده برده شوند ابراز ناراحتی می کنند یا حتی گریه می کنند.

-نسب به تغییر ارتفاع ترس دارند مثلا از مبل یا صندلی بالا نمی روند یا محتاط هستند و آرام از پله ها بالا و پایین می روند.

-خیلی محتاط هستند و خیلی مراقبند تعادلشان به هم نخورد و به همین دلیل زیاد فعالیت حرکتی انجام نمی دهند و با کودکان دیگر بازی نمی کنند.

–در پارک سوار تاب و سرسره نمی شوند و از هر بازی دیگری که ارتفاع داشته باشد و یا تعادلشان را به هم بزند دوری می کنند.

*حس لامسه: (tactile)

-اجتناب از تماس بدنی با دیگران حتی در موارد شدید نسبت به والدین

-واکنش شدید در مقابل سرما وگرما

-نپوشیدن لباس به ویژه لباس های ضخیم یا خیلی نرم، یقه بسته یا آستین بلند و در نتیجه ور رفتن با یقه و آستین لباس یا پاره کردن آنها.

-اجتناب از حمام کردن مخصوصا موقع شستن سر ،شانه کردن ،ناخن گرفتن و مسواک زدن.

-واکنش شدید نسبت به دردهای خفیف (عدم تحمل درد)

-واکنش منفی نسبت به نزدیک شدن به برخی موانع فیزیکی در راه.

-انجام دادن برخی تحریکات لمسی آرام با خود و بازی کردن با خود.

*حس شنوایی: (auditory)

-گرفتن گوش با دست در محیط های پر سر و صدا

-از ابزار و منابعی که صدا تولید می کنند دوری می کنند مانند موتورخانه، لباسشویی، جاروبرقی، سشوار و حتی تیک تیک ساعت

-برای نشنیدن صداهای محیط گاهی اوقات خودشان صدا تولید می کنند.

-به دلیل حساسیت نسبت به صدا در خوابیدن مشکل دارند و از صداهای رعد و برق می ترسند.

-برای اینکه صداها را نشنوند در بسیاری از مکانها مخفی می شوند.

-از برخی صداهای ملایم لذت می برد.

*حس بینایی:(visual)

–خیره شدن به اشیایی که برای دیگران ممکن است جلب توجه نکند.

-سرگرم شدن طولانی مدت با یک دکمه ریز ،نخ لباس یا برآمدگی کوچک روی فرش.

-جلو و عقب بردن ناگهانی سر و چشم ها برای دور و نزدیک شدن به اشیا.

-خیره شدن یا دور شدن از برخی منابع نوری مانند لامپ، نوذهای فلورسنت و مشاهده حرکت درب های ریلی.

-اجتناب کردن یا خیره شدن به اشیایی که حرکت چرخشی دارند مثل لباسشویی.

-ترس از تاریکی و واکنش نامناسب به آینه، آفتاب و نظیر آن

*حس چشایی:(taste)

–اجتناب از خوردن برخی از غذاها و حتی حالت تهوع داشتن

-مشکل در مکیدن، بلعیدن و قورت دادن غذا.

-واکنش چشایی نامناسب نسبت به مزه ها و شاید خوراکی های شور یا ترش و تلخ را نخورند.

-غذاها و خوراکی ها را با نوک زبان ابتدا مزه مزه می کند.

-به سرعت مزه های مختلف (شور ،تلخ، شیرین، ترش) را تمییز می دهند.

-به برخی طعم های ملایم علاقه نشان می دهند.

-معمولا به نوشیدنی های گازدار علاقه ای ندارند.

*حس بویایی: (olfactory)

-دوری از برخی بوهای خاص و یا گرایش به برخی بوها

-شامه ی بسیار تیز نسبت به تشخیص برخی بوها از فاصله دور.

-پرهیز از نزدیک شدن به آدم ها به دلیل نوع بوی بد آنها یا بوی ادکلن خاص.

-اجتناب از خوردن برخی غذاها یا پوشیدن برخی لباس ها به دلیل بوی آنها.

-در خیلی مواقع بینی خود را با دست می گیرند.

-ممکن است حرکات کلیشه ای با دست و بینی ایجاد کنند مثل باد زدن با دست جلوی بینی.

-دور شدن و فاصله گرفتن از نفس دیگران.

-تنفر از بوی ادرار و یا مدفوع خود و نرفتن به سرویس بهداشتی.

تنها راه کاهش و درمان مشکلات حسی در کودکان کاردرمانی حسی حرکتی می باشد که در کلینیک نیک به صورت کاملا تخصصی و اصولی روی تمام مشکلات حسی کودکان کار می شود.

2.اختلال حسی کند کار: (hyposense)

*حس عمقی: (proprioceptive)

–جنب وجوش و فعالیت زیادی دارند بیشتر اوقات در حال راه رفتن، پریدن و چرخیدن هستند.

-خود را به زمین می کوبند ،سر خود را به زمین یا دیوار می زنند، می پرند و پاهای خود را محکم به زمین می کوبند و یا دست های خود را به دیوار می کوبند.

-نسبت به درد واکنش مناسب نشان نمی دهند، اگر جایی از بدنشان زخم شود یا درد بگیرد ابراز ناراحتی نمی کنند و به همین دلیل درکی از خطر ندارند و به وسایل خطرناک دست می زنند.

-حرکات کلیشه ای مانند بال بال زدن، دست زدن ،گاز گرفتن خود

-شناخت و آگاهی از قسمت های مختلف بدن پایین می باشد و نمی تواند از بدن خود در فعالیت های حرکتی به درستی استفاده کند.

-این کودکان برای اینکه می خواهند خود را از نظر حسی تحریک کنند و بیشتر مواقع درگیر رفتارها و حرکات کلیشه ای هستند از توجه و تمرکز بسیار پایینی برخوردارند.

*حس دهلیزی: (vetibular)

-دائم در حال دویدن، پریدن و چرخیدن هستند.

-ارتفاع را دوست دارند و به همین دلیل از مبل ها و وسایل خانه بالا می روند تا در ارتفاع قرار گیرند.

-بیش از حد سوار تاب و سرسره می شوند و دوست دارند تاب را با سرعت زیاد حرکت دهند.

-به سختی می خوابند، خواب کافی ندارند و دائم بی قرار هستند و تحمل پایینی دارند.

-مشکلات رفتاری زیادی در آنها دیده می شود معمولا لجباز هستند و دستورپذیر نیستند.

*حس لامسه: (tactile)

–خود را گاز می گیرند ،خودآزاری می کنند و حتی اشیا تیز را به بدن خود فرو می کنند.

-بدن خود را به طور مکرر به اشیا و بافت های زبر، نم، برجسته و ضخیم می مالند.

-با دست به سر و صورت خود ضربه می زنند و یا سرشان را به زمین یا دیوار می کوبند.

-زخم ها و بریدگی های بدنشان را دستکاری می کنند.

-عدم واکنش یا واکنش ضعیف در مقابل درد، سرما و گرمای شدید و همینطور خارش و غلغلک.

*حس شنوایی: (auditory)

–واکنش نشان ندادن به صدای بلند.

-نزدیک کردن گوش به منابع ایجاد صدا.

-تولید صدا و فریاد زدن توسط خود کودک.

-ضربه زدن به گوش با انگشتان.

-کوبیدن اشیا برای ایجاد صدا.

-علاقه نشان ندادن به صدای ماشین های آمبولانس و آتش نشانی و محیط های شلوغ.

-گوش دادن با دقت به صداهای محیط اطراف

*حس بینایی(visual)

–نگاه کردن مستقیم به نور، خیره شدن به لامپ ها، رنگ های تیز و نزدیک کردن چشمها به محرک های حرکتی و دیداری

-چرخاندن اشیا جلوی چشم و یا نزدیک کردن آنها به چشم.

-معمولا در نگاه کردن به اشیا نزدیک چشم های آنها لوچ می شود.

-به چرخیدن به دور اشیا و یا پرتاب اشیا علاقه نشان می دهد.

-انجام حرکات بدنی در مقابل منابع ایجاد نور، دست زدن به اشیا نوک تیز و لبه اشیا.

*حس چشایی: (taste)

-به دهان بردن هر شی به ویژه اشیا ریز

-واکنش ضعیف در مقابل طعم های تند

-لیسیدن اشیا و خوردن چیزهای تلخ و یا شور.

*حس بویایی: (olfactory)

–اشیا و اشخاص مختلف را دائما بو می کنند.

-به مردم آشنا و غربیه بسیار نزدیک می شود.

-دست ها را به اشیا مختلف می زند و آنها را بو می کنند.

-گاه مدفوع و ادرار خود را بو می کنند و آنها را به در و دیوار می مالند.

-دست های خود را با بزاق دهان خیس می کنند تا بوی خاصی ایجاد کند.

-اشیا و زباله های مختلف را کنار هم جمع می کنند.

3.اختلال حسی ناموزون: (mix)

کودکانی که دچار اختلال حسی ناموزون هستند در بعضی شرایط علائم گروه یک را دارند و در بعضی شرایط علائم گروه دو را، که باید توسط کاردرمانگر حسی به طور دقیق ارزیابی و بررسی شوند.

خلاصه مقاله:

کاردرمانی حسی حرکتی بهترین راه درمان برای همه ی کودکانی می باشد که دچار اختلالات حسی حرکتی ،ذهنی و گفتاری هستند.البته تشخیص زودهنگام و برنامه درمانی متناسب با علائم هر کودک بسیار حائز اهمیت است.

تیم کاردرمانی حسی حرکتی کلینیک نیک با بهره گیری از بهترین تجهیزات و مدالیته های حسی و سابقه چندین ساله در درمان بیماری های کودکان در زمینه اختلالات حسی حرکتی بهترین درمان را برای این کودکان ارائه می کند.

کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی نیک