کاردرمانی دست کلینیک توانبخشی نیک
آنچه در این مقاله می خوانید:
- کاردرمانی دست چیست؟
- خدمات کاردرمانی دست چیست؟
- چه کودکانی به کاردرمانی دست نیاز دارند؟
- مهارت های دستی چیست؟
- رشد مهارت های دستی تا 5 سالگی
کاردرمانی دست:
کاردرمانی دست در ارزیابی و درمان تمام بیماری ها و اختلالات در اندام فوقانی و دست نقش بسیار مهمی دارد. نوزادان زمانی که متولد می شوند از طریق دست و دهان اطراف خود را کشف و بررسی می کنند.آنها تمایل دارند همه ی اشیای اطراف خود را با دست بگیرند و به داخل دهان ببرند و از این طریق دنیای اطراف خود را بشناسند.هدف کاردرمانی دست در کلینیک نیک افزایش مهارت های حسی حرکتی در زمینه مهارت های دستی می باشد.
وقتی کودکان اشیا را با بافت های مختلف (نرم،زبر،برجسته و…) به دست می گیرند گیرنده های حس لامسه که در کف دست ها و انگشتان قرار دارند تحرکی می شوند و پیام های عصبی به سمت مغز فرستاده می شوند و در واقع پل ارتباطی میان دست ها و سیستم عصبی برای شناخت محیط اطراف به وجود می آید و این دست های کودک هستند که باعث رشد و بلوغ مغز می شوند همینطور کودک وقتی اشیا را داخل دهان خود می کند قصد دارد آن شی را بهتر بررسی کند و بشناسد.کاردرمانی دست با تکنیک ها و فعالیت های متنوع باعث رشد تمام مهارت های دستی و رشد سیستم عصبی در کودکان می شود.
در شش ماه اول زندگی،کودک از تحریکات بینایی و لامسه برای رشد مهارت های حرکتی ظریف(مهارت های دستی)خود استفاده می کند و اطلاعاتش را در زمینه اشیا اطرافش افزایش می دهد و در شش تا دوازده ماهگی الگوی دست خود را در مقابل ویژگی های شی از قبیل شکل،اندازه و سطح حدس می زند و به تدریج که کودک بزرگتر می شود مهارت های دستی او هم رشد می کنند.
خدمات کاردرمانی دست در کودکان:
1.افزایش تون و قدرت عضلات کمربند شانه ای، بازو،ساعد و دست ها
2.رفع حساسیت لمسی در اندام فوقانی و دست ها(هایپر سنسی حس لامسه)
3.افزایش حس عمقی و شناخت بهتر اندام فوقانی و استفاده بهتر از دست ها
4.افزایش دامنه حرکتی در تمام مفاصل اندام فوقانی و دست و ایجاد ثبات در مفاصل
5.افزایش هماهنگی بین دو طرف بدن و دو نیمکره مغز با فعالیت های دستی
6.افزایش مهارت ها در حرکات دودستی مانند قیچی کردن،نخ کردن مهره،گرفتن و پرتاب کردن اشیا مانند توپ و …
7.افزایش هماهنگی بین چشم و دست با فعالیت های مختلف
8.افزایش هماهنگی بین انگشتان و ایجاد مهارت گرفتن انواع اشیا درشت و ریز با کف دست و انگشتان
9.آموزش طرز صحیح مداد دست گرفتن،ترسیم کردن،نقاشی کشیدن و نوشتن
10.آموزش فعالیت های روزمره زندگی مانند بستن دکمه،گره زدن بند کفش،استفاده از قاشق و چنگال،استفاده از مسواک،باز و بسته کردن درب شیشه مربا و درب بطری آب
چه کودکانی به کاردرمانی دست نیاز دارند:
*اختلالات طیف اوتیسم،آسپرگر و رت
*بیش فعالی و نقص توجه تمرکز
*اختلالات حسی(کم حسی و بیش حسی)در دست،معمولا این کودکان هر چیزی را لمس نمی کنند و از لباس پوشیدن و حمام رفتن و در آغوش گرفته شدن امتناع می کنند.
*اختلال یادگیری(مشکل در ریاضیات،خواندن و نوشتن)
*تاخیر رشدی(ذهنی و حرکتی)
*کم توان ذهنی و کودکانی که از بهره هوشی پایینی برخوردارند
*اختلالات رفتاری(لجبازی،بدخلفی،عدم دستورپذیری)
*سندروم داون و اختلالات ژنتیکی دیگر
*انواع فلج مغزی(همی پلژی،دایپلژی،کوادری پلژی)
*کودکان نارس(کودکانی که زودتر از 38 هفتگی به دنیا آمده اند)
*اختلالات عصبی عضلانی مانند دیستروفی های عضلانی مانند دوشن و …
عوامل آناتومیکی و حرکتی:
*آناتومی دست:
یکی از عوامل مهم درعملکرد دست،وضعیت ظاهری و استخوان بندی دست است.هرگونه ناهنجاری در دست از جمله وجود انگشت اضافه،کم بودن تعداد انگشتان،انحراف در استخوان ها و …می تواند مهارت های دستی را با مشکل جدی مواجه کنند.
*دامنه حرکتی مفاصل:
برای این که مهارت های دستی از دقت و ظرافت کافی برخوردار باشند،حرکت صحیح و مناسب تمامی مفاصل اندام فوقانی یعنی مفاصل شانه آرنج مچ و انگشتان مود نیاز است و هیچ گونه محدودیتی در دامنه حرکتی مفاصل نباید وجود داشته باشد.دامنه حرکتی تمام مفاصل اندام فوقانی و دست توسط کاردرمانگر دست در کلینیک نیک ارزیابی می شود.
*قدرت عضلات:
قدرت مناسب عضلات اندام فوقانی و دست به منظور انجام تمام انواع گرفتن ها و حفظ الگوی گرفتن و حمل اشیا بسیار ضروری است.کودکانی با قدرت ضعیف،توانایی شروع الگوی گرفتن اشیا را خواهند داشت اما قادر نخواهند بود که شی را برخلاف جاذبه بلند نموده و حرکت دهند.این ضعف به ویژه در فعالیت هایی مثل خوردن با قاشق،رنگ کردن و نوشتن با مداد و قیچی کردن دیده می شود.یکی از فواید کاردرمانی دست انجام تمریناتی برای افزایش قدرت و تحمل عضلانی در اندام فوقانی و دست ها می باشد.
*تون عضلات:
وجود قوام عضلانی مناسب برای ایجاد و حفظ ثبات اندام فوقانی در ناحیه شانه،بازو،ساعد به منظور انجام حرکات ظریف بسیار مهم می باشد.
مهارت های دستی:
مهارت های دستی شامل چهار بخش می باشد:
*مهارت دست یابی:
حرکت دادن دست به سوی اشیا همراه با دقت و در زمان و فضای مشخص، که این فعالیت نیازمند دو عامل اصلی می باشد:
1.دامنه حرکتی کافی در تمام مفاصل اندام فوقانی از جمله کتف،شانه و آرنج برای فعالیت هایی مثل لباس پوشیدن ،برداشتن اشیا از قفسه های بلند و …
2.ثبات اندام فوقانی و تنه برای حمایت از بازو در حین حرکت که این ثبات توسط عضلات،لیگامان ها و بافت های اطراف مفصل تامین می شوند.
*مهارت انواع گرفتن شی:
گرفتن استوانه ای:ابتدایی ترین نوع گرفتن است مثل گرفتن لیوان که نوزادان به طور غیرارادی انجام می دهند ولی از 4 ماهگی به بعد بصورت ارادی انجام می شود.
گرفتن کروی:برای گرفتن شی گرد و کروی مثل توپ
گرفتن قلابی:این نوع گرفتن توسط تمام انگشتان به جز شست انجام می گیرد مانند گرفتن دسته سطل
گرفتن نوک انگشتی:در این نوع گرفتن نوک انگشت شست با نوک انگشت اشاره یا میانی تماس برقرار می کنند مثل گرفتن سوزن.
گرفتن سه نقطه ای:در این نوع گرفتن انگشت شست در مقابل انگشت اشاره و میانی قرار می گیرد.که برای برداشتن اشیا استوانه ای مثل مداد استفاده می شود.
گرفتن کناری:این نوع گرفتن توسط سطح داخلی بند آخر انگشت شست و کنار خارجی بند میانی انگشت اشاره انجام می شود مثل چرخاندن کلید در قفل.
تمام مهارت های گرفتن باید در کاردرمانی دست آموزش داده شود تا بین مچ و انگشتان هماهنگی لازم ایجاد شود.
*مهارت حمل کردن شی:
در این مهارت انقباض همزمان در بیشتر مفاصل مچ و دست وجود دارد.کودک باید بتواند وضعیت مچ و ساعد را در طول حمل کردن اشیا تغییر دهد تا شی را در وضعیت مناسبی نگهدارد و همچنین از حرکات چرخشی شانه به طور همزمان با حرکات خم شدن و دور شدن شانه استفاده کند تا شی در جهت مناسبی حفظ شود.
*مهارت رها کردن:
رها کردن ارادی،مهارتی است که نیازمند کنترل حرکات بازو و انگشتان است.نوزاد در ابتدا شی را به طور ارادی رها نمی کند بلکه به صورت غیرارادی از دست آنها می افتد و یا باید شی را به زور از دست کودک بیرون آورد.همزمان با رشد پاسخ کودک به تحریک لمسی،کنترل بینایی و رشد شناختی رها کردن به صورت ارادی انجام می شود.حدودا در 10 ماهگی کودک اشیا را به طور ارادی رها می کند و به تدریج توانایی رها کردن اشیا داخل ظرف کوچک و روی هم چیدن مکعب ها را کسب می کند.
(هر چهار بخش مهارت های دستی در بخش کاردرمانی دست در کلینیک نیک ارزیابی و درمان می شوند)
مهارت دستکاری درون دست:
کودکان برای دستکاری،جابجا کردن یا چرخاندن اشیا در دست ها باید پنج الگو را یاد بگیرند.
آموزش 5 الگوی زیر توسط کاردرمانی دست:
1.انتقال خطی شی از انگشتان به کف دست 2.انتقال شی از کف دست به انگشتان 3.حرکت شی در طول انگشتان 4.چرخش ساده 5.چرخش پیچیده
مهارت های دستکاری در دست می توانند فقط با یک شی در دست یا با دو یا چند شی در دست انجام شوند.کودک در ابتدا یاد می گیرد بدون اینکه شی دیگری در دست داشته باشد،درب بطری را باز کند.همزمان با رشد کودک و تقویت مهارت ها توسط کاردرمانگر دست،او می تواند در حالی که اشیا دیگری را در دست نگهداشته درب بطری را باز کند.
*مهارت های دو دستی:
حرکات کودکان تا حدود سه ماهگی در دو طرف بدن هماهنگ نیست و نامتقارن می باشد و از حدود سه ماهگی تا 10 ماهگی با گرفتن دو دستی اشیا و بردن دست ها یا اشیا به دهان،الگوهای متقارن بروز می کنند و کنترل این حرکات به کودک امکان بازی با دست ها را در خط میانی بدن می دهد. کودک در حدود 9 تا 10 ماهگی می تواند در هر دستش یک شی را نگهدارد و آنها را به همدیگر بزند که از نظر رشد مهارت های دو دستی بسیار مهم است.در کاردرمانی دست با انجام حرکات همزمان در دو طرف بدن باعث هماهنگی بین دو نیم کره مغز می شویم و به همین دلیل سیستم عصبی در کودکان رشد می کند و به تکامل می رسد.